مقدمه

عوامل متنوعی بر شکل گیری درست چرخه تربیت جامع و متوازن طلبه، اثرگذار است. در یک نگاه میدانی سه عامل مهمِ زودبازده که نقش ملموس آنها برای عموم متولیان امر تربیت در مدرسه علمیه روشن است.

این سه رکن مهم عبارتند از:

۱- سرمایه انسانی

تمامی کنشگران خودآگاه(راهبر) وناخودآگاه(موثر) که از طریق ارتقای بینشها و رغبتها و همچنین بهبود عملکرد، موجب رشد و تعالی طلبه خواهند بود.

۲- برنامه جامع

مجموعه ای نظام مند و به هم پیوسته از فعالیت های تربیتی آشکار و پنهانِ موثر بر طلاب است که امتداد عینی و ضامن تحقق اهداف جامع تربیت طلبه  است.

۳- سازه

بافت و پیوند ساختاری که موجب ایجاد روابط متوازن و رفتارهایی همسو و هم افزا بین تمامی نقش های تربیت محور یک مدرسه علمیه در مسیر شکوفایی طلبه خواهد بود.سازمان رسمی مدرسه و تشکل های طلاب نمود سازه تربیت هستند.

در میان این عوامل، عامل اول یعنی سرمایه انسانی از گذشته دور در تراث و سنن تربیتی حوزه های علمیه مورد عنایت و اهتمام ویژه بوده و انباشتی از تجربیات ذی قیمت اساتید فن وجود دارد که نیازمند استخراج و فرآوری است. سنت عریق استاد شاگردی که بنا به ملاحظاتی در حوزه امروز کمرنگ شده نمود این عنصر کلیدی در تربیت است.

اگر بخواهیم فهرستی از سرمایه های انسانی تربیت در مقیاس مدارس علمیه امروزی بشماریم در کنار اساتید، می توان به مدیر و معاونین مدرسه، اساتید اخلاق، مشاوران روانشناس، مسئولین پایه و حتی همیاران تربیتی(طلاب رشد یافته مدرسه) اشاره کرد که در فرآیند تربیت طلاب اثرگذارند. در این میان  البته نقش استادِ شاگردپرور یا همان راهنمای تربیتی تهذیبی از جهت کمیت و عمق ارتباط، پررنگ، مباشر و ممتاز است که ضمن ارتباط علمی تاثیرگذار، با انتقال دانش و تجربه در بستر معاشرت صمیمانه و انس با طلاب شتابی در عرصه های مختلف تربیت آنها به وجود آورد.

احیاء و دانش بنیان کردن این نقشِ مهم از اهداف معاونت تهذیب است و بناست ضمن شناسایی ،آموزش و سازماندهی اساتید موثر که دغدغه‌ رسیدگی و عهده داری طلاب را دارند در تربیت جامع طلاب نقش آفرین باشد.

ترجیع بند ماموریت های راهنمایان تهذیبی تربیتی و مهم‌ترین هنر آنان، «رسیدگی جامع» در حق طلبه و «ارائه‌ی هویت و آرمان» به او است؛ آرمان بزرگ خدا یعنی گسترش «لااله الا الله» واقامه دین در کل هستی.

دوره پودمانی تعالی با همکاری عالمان صاحب تجربه در این فن در صدد است ضمن تولید دانش در این عرصه بینش و مهارت لازم برای ایفای این نقش را به تدریج در اساتید مدارس علمیه نهادینه کرده گفتمان تربیت را در میان عموم اساتید حاکم کند.

فصل اول: پیشینه

ایده اولیه برگزاری طرح تعالی یعنی برگزاری یک دوره پودمانی تربیت محور برای اساتید و فعالان تهذیبی تربیتی از بین طلاب و اساتید حوزه های علمیه، در سال ۱۳۹۹ آغاز و طرح اولیه تهیه و تدوین شد. در اوایل سال ۱۴۰۰ اطلاع‌رسانی و ثبت نام برای این طرح، در پیشخوان حوزه انجام شد و حدود ۲۸۰ نفر در این طرح ثبت‌نامِ اولیه کردند.

پس از تغییر مدیریت در اداره اخلاق و تربیت و بررسی دقیق‌تر این طرح، لزوم بازنگری و تغییرات اساسی در این طرح، سرفصل‌ها، مخاطبان و شیوه اجرا احساس شد که بدین منظور شورای مشورتی برای بازنگری در این طرح تشکیل گردید. پس از چند ماه بحث، مطالعه، بررسی و مشاهدات میدانی، تغییرات عمده در این طرح ایجاد شد.

از جمله‌ی این تغییرات،  تغییر«مخاطبان طرح» از مخاطب عمومی به مخاطب خاص، بود به گونه ای که در این ویرایش اساتیدِ موثر، فعال، دغدغه‌مند و تربیت‌محور و در بازه سنی ۲۵ تا ۴۵ سال آن هم با معرفی مدیران مدارس علمیه جامعه هدف طرح تعالی را تشکیل می داد، تعیین شد. باز طراحی سرفصل های آموزشی طرح بر مبنای نظریه پشتیبان فراساحتی و ساحات تربیت ۱۳ گانه تربیت بود که مقیاس طرح را توسعه و جامعیت می بخشید. به گونه ای که شعار طرح  «هر استاد یک مربی برای تربیت جامع، متوازن و رسالت‌مدار» ارتقا یافت  البته لازمه این توسعه مقیاس و ماموریت تغییر شیوه جذب مخاطبان دوره از ثبت نام و پذیرش عمومی به گزینش هدفمند بود.

پس از این تغییرات در طرح آموزشی تعالی ، آئین نامه جذب و به کارگیری راهنمایان تهذیبی تربیتی ضمن جلساتی در شورای محترم عالی حوزه‌های علمیه  در تاریخ ۲۰/۲/۱۴۰۱ به اتفاق آرا در ۲۴ ماده و ۵ تبصره تصویب و برای اقدام به مدیر محترم حوزه های علمیه ابلاغ گردید.

مراحل اجرا

فرایند گزینش

به دلیل اهمیت جایگاه و نقش راهنمایان تهذیبی تربیتی در رشد و تربیت طلاب حوزه‌های علمیه، و لزوم شرکت افراد دارای صلاحیت‌های اخلاقی تربیتی شخصیتی در این دوره، فرایندی برای گزینش شرکت‌کنندگان در این دوره در نظر گرفته شده است که به شرح ذیل می‌باشد:

الف. برگزاری جلسات توجیهی برای معاونان تهذیب استانی جهت معرفی اساتید شایسته؛

ب. ارسال نامه ابلاغیه معرفی شرکت‌کنندگان در دوره توسط معاونان تهذیب استانی و اطلاعیه دوره از معاونت تهذیب و تربیت حوزه‌های علمیه به استان‌ها؛

ج. اطلاع‌رسانی معاونان تهذیب استانی به مدیران و معاونان تهذیب مدارس علمیه و جمع‌آوری لیست اولیه از مدارس علمیه؛

د. تجمیع و ویرایش لیست اولیه و ارسال لیست نهایی استان با توجه به ظرفیت استانی اعلام شده به معاونت تهذیب و تربیت حوزه‌های علمیه؛

ه. بررسی اولیه لیست‌های ارسالی از استان‌ها و ارسال لینک مصاحبه مکتوب به داوطلبان جهت شرکت در مصاحبه مکتوب در بازه زمانی اعلام شده؛

و. بررسی مصاحبه‌های مکتوب و اطلاع‌رسانی نتایج آن؛

ز. دعوت پذیرفته شدگان در مصاحبه مکتوب به مصاحبه حضوری؛

ح. بررسی مصاحبه‌های حضوری و اطلاع‌رسانی نتایج آن؛

ط. ارسال لیست پذیرفته شدگان در مصاحبه حضوری به امور صیانتی؛

ی. دریافت نتایج بررسی امورصیانتی و اعلام نتایج نهایی آن و دعوت افراد گزینش شده به دوره.

فرایند اجرای دوره

جلسات توجیهی: آشنایی با دوره و محتوای آموزشی با رویکرد انگیزه‌سازی؛

مرحله مقدماتی و کلیات: تبیین علمی موضوعات با رویکرد دانش‌افزایی و بیان کلیات مباحث مانند نظریه فراساحتی، ساحات تربیت، کلیات نظام تعلیم و تربیت اسلامی و … ؛

مرحله تکمیلی: روش‌ها و برنامه‌ها با رویکرد مهارت‌افزایی و میدان عمل با رویکرد ساحت محور؛

مرحله امتداد و کارورزی:

تشکیل هسته‌های استانی و مدرسه‌ای راهنمایان تهذیبی تربیتی برای اقدام و عمل با رویکرد تربیت میدانی؛

نظارت، ارزیابی و بازخوردگیری؛

نشست‌ها و هم‌اندیشی‌های سالانه و فصلی جهت دانش و مهارت‌افزایی و انتقال تجربیات؛

آموزش و ارتباط مجازی؛

برنامه مطالعاتی؛

دوره‌های تکمیلی و عالی.

برنامه آموزشی

ساحات تربیت

نظام دانشی تربیت اسلامی از عناصر زیر تشکیل شده است:

۱. مبانی تربیت،

۲. اهداف تربیت،

۳. اصول تربیت،

۴. روش‌های تربیت،

۵. مراحل تربیت،

۶. عوامل و موانع تربیت،

۷. نهادها و کانون‌های تربیت،

۸. برنامه‌های تربیتی،

۹. تکنولوژی و ابزار تربیت، و… .

از این میان ذیل عنوان دوم یعنی اهداف، بحث «ساحت‌های تربیت» به عنوان یکی از مباحث اساسی و بنیادین عرصه‌ی انسان‌سازی ذکر می‌شود که برنامه‌ریزی‌های تهذیبی و تربیتی بر پایه‌ی آن شکل می­گیرد.

در طرح تربیتی اسلام، هدف عالی تربیت «قرب به خدا» است که انسان را شایسته‌ی مقام جانشینی یا خلیفه‌اللهی می‌گرداند. این هدف با عبودیت و بندگی خالصانه حاصل می‌شود؛ البته بندگی خالصانه برای دستیابی به چنین مرتبه‌ی بلندی مصادیق و شئون مختلفی دارد و در انواع ارتباطات انسان جلوه می‌کند که لازم است به گستره‌ی آن تفصیلاً توجه شود.

ساحت‌های تربیت، هدف کلان تربیت را خرد و اهداف تربیت را دسته‌بندی می‌کنند؛ هر قدر شناخت ما از اهداف و ساحت‌های تربیت، کامل‌تر باشد، برنامه­ریزی­ها و اقدامات ما در مقام تربیت جامع‌تر و جزئی‌تر می‌گردد و توازن و تناسب بیشتری در آن رعایت خواهد شد. همچنین با شناخت ساحت‌های تربیت، قدرت ارزیابی ما از عملیات جامع تربیت و آسیب‌شناسی آن نیز بیشتر خواهد بود. کلیدواژه‌ی «رشد جامع و متوازن به سوی اهداف الهی» گویای همه‌ی مراد از مطلوبیت‌های تربیت است که با بیان ساحت‌های تربیت بسط و تفصیل می‌یابد. فهرست ساحت‌های تربیت، نقشه‌ی مرجع و جدول کاملی خواهد بود که با استفاده از آن می‌توان گستره‌ی عملیات تربیت را به شکل مطمئنی رصد کرد و برای همه‌ی خانه‌های آن برنامه‌ریزی داشت. همچنین چک‌لیست کاملی است که می‌توان در مقام ارزیابی بدان اتکا کرد و مطمئن شد که چیزی از قلم نیفتاده و مورد غفلت قرار نگرفته است.

پس از شناسایی ساحات گوناگون وجودی انسان که نیازمند رشد و تهذیب و تربیت است، می­بایست جایگاه هریک از این ساحت‌ها و سهم و وزن هرکدام تعیین و در یک منظومه‌ی یک‌پارچه طبقه­بندی شوند به‌طوری که تقدم و تأخر، نیز اولویت­ و اهمیت و شمولیت آنها نسبت به یکدیگر معلوم باشد.

سرفصل‌های تکمیلی آموزشی دوره، مطابق ساحات تربیتی تدوین شده است و جدول ساحات تربیت به عنوان یک قالب شکل دهنده دوره مورد استفاده قرار گرفته است.

ارزیابی

به دلیل اهمیت و جایگاه خطیر راهنمایان تهذیبی تربیتی در رشد جامع، متوازن و رسالت مدار طلاب مدارس علمیه، که در دوره پودمانی تعالی، تربیت خواهند شد؛ ارزیابی شرکت کنندگان در این دوره از اهمیت بالایی برخوردار است لذا برای ارزیابی اساتید شرکت کننده در این دوره، «نظام جامع ارزیابی دوره تعالی» در حال تدوین است. این ارزیابی از جنبه های مختلف و با شیوه های متنوع و متعدد، انجام خواهد گرفت برخی از ابعاد ارزیابی عبارتند از:

1. ارزیابی انضباطی: سنجش نظم، وقت شناسی، حضور فعال در برنامه ها
2. ارزیابی علمی و کاربردی: سنجش ارتقای دانش و مهارت های دانش بنیان شرکت کنندگان با توجه به سرفصل های ارائه شده در دوره
3. ارزیابی خلقی شخصیتی: سنجش تناسب خلقی شخصیتی فرد با نقش راهنمای تهذیبی تربیتی مانند میزان توانایی ارتباط گیری، سعه صدر، تعادل شخصیتی و … .
4. ارزیابی اجرایی عملیاتی: سنجش توانمندی و موفقیت در ایفای نقش راهنمای تهذیبی تربیتی در مدرسه علمیه

دوره های آموزشی تعالی:

به دلیل اینکه گذراندن این دوره ها برای مخاطبان مختلف و در سطوح مختلف مورد نیاز است لذا “دوره پودمانی تعالی” در سه سطح طراحی شده است:

1. دوره پودمانی تعالی ویژه راهنمایان تهذیبی تربیتی، ۲۶۰ ساعت (۲۰۰ ساعت حضوری در ۲۳ روز + ۶۰ ساعت مجازی)
2. دوره پودمانی تعالی ویژه مدیران و معاونان تهذیب مدارس علمیه کشور ، ۱۰۰ ساعت (۸۰ ساعت حضوری در ۱۰ روز + ۲۰ ساعت مجازی)
3. دوره پودمانی تعالی عمومی، ۶۰ ساعت (۲۶ ساعت حضوری در ۳ روز + ۳۴ ساعت مجازی)

گزارش اجمالی:

دوره هایی که تا کنون (فروردین ۱۴۰۳) برگزار شده است:

1. دوره پودمانی تعالی ویژه راهنمایان تهذیبی تربیتی از اساتید سراسر کشور تحت عنوان “گروه امام خمینی(ره)” که در سال ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ برگزارشد.
2. دوره پودمانی تعالی ویژه راهنمایان تهذیبی تربیتی از اساتید سراسر کشور تحت عنوان “گروه علامه طباطبایی(ره)” که در سال ۱۴۰۲ آغاز شده است و تا کنون ۳ فصل از ۶ فصل آن برگزار شده است.
3. دوره پودمانی تعالی عمومی برای اساتید منتخب استان هرمزگان، در تابستان ۱۴۰۲ برگزار شد.

دوره هایی که برنامه ریزی شده است و در سال ۱۴۰۳ برگزار خواهد شد:

1. دوره پودمانی تعالی ویژه راهنمایان تهذیبی تربیتی ویژه اساتید استان کرمان
2. دوره پودمانی تعالی ویژه راهنمایان تهذیبی تربیتی ویژه اساتید استان خوزستان
3. دوره پودمانی تعالی ویژه مدیران و معاونان تهذیب مدارس علمیه استان فارس
4. دوره پودمانی تعالی ویژه مدیران و معاونان تهذیب مدارس علمیه استان سمنان