آیت الله اعرافی در دیدار با مدیران معاونت تهذیب و تربیت که در دفتر مدیر حوزه های علمیه در قم برگزار شد به موضوعات اخلاقی و تهذیبی در حوزه پرداخت که مشروح سخنان مدیر حوزه های علمیه بدین شرح است:
اولاً تقدیر و تشکر می‌کنیم از زحمات و خدمات دوستان عزیزی که در ستاد تهذیب و تربیت تلاش می کنند مخصوصاً حاج آقای عالم زاده نوری که شخصیتی هستند هم پاک و هم مهذب و وارسته هم فاضل و اهل علم دانش و دارای کمالات زیادی و لطف کردند این کار را پذیرفتند و همینطور دوستان همکارشان و همه عزیزانی که در ستاد همکاری دارند و همه دوستانی که در قلمرو تهذیب و تربیت و در مدارس و مراکز و موسسات فعالند و همه اساتید و طلاب و همکارانی که دغدغه های تهذیبی و تربیتی دارند از همه باید واقعاً تقدیر و تشکر کرد و این فلسفه اصلی این جلسه است که هم نشستی باشد برای هم اندیشی و رایزنی و هم تقدیر و تشکر بکنیم از دوستان.
در آغاز محورهایی را بنده تأکید می کنم که غالباً در برنامه پنج ساله در پیوست احکام و سایر مصوبات وجود دارد. مبنا و میثاق ما در هر بخشی، اسناد بالادستی است که عبارت است از چشم انداز و منشور و نظامات جامع و پس از آن برنامه پنج ساله و بعد از آن پیوست احکام و همین طور مصوباتی که در شورای عالی و شورای خودمان و شوراهای ذی ربط مبانی برنامه دوستانی که در ۴۰۱ کار می کنند.
با این توضیح هفت نکته را در ابتدا مرور می کنم که غالباً مد نظر بوده و توجه شده است:
محور اول: رویکرد ما در مباحث اخلاقی و معنوی و تربیتی و در ساخت شخصیت باید رویکرد عقلی و اجتهادی مبتنی بر کتاب و سنت با روش اجتهادی جامع باشد و هر چیزی که ما را از این خط مستقیم دور می کند پرهیز بشود. بنابراین هر چیزی که ما را از این اجتهاد جامع و اصیل و ریشه دار دور می کند و تربیت اخلاقی را به سمت روش های شاذ و نادر و روش های غیر عقلانی و غیر دینی یا با حواشی زائد که درست نیست ببرد در حوزه مقبول و مطلوب نیست.
دوم اینکه ما در تربیت حوزوی افزون بر آن قواعد عام در تربیت عمومی جامعه هست، قواعد و ضوابط ویژه ای داریم که این هم در کتاب و سنت پایه ریزی شده و در سنت تاریخی حوزه هم شکل تعیّن یافته ای پیدا کرده است. بنابراین تربیت حوزوی، بار مضاعفی دارد از آن تربیت عامی که برای عموم جامعه مطلوب است؛ مانند پرداختن به مستحبات و مستحسنات مزیدی که باید بیشتر توجه بشود. در واقع تربیت در حوزه، تربیت عالم است تربیت معلم است تربیت مربی است و این هم بار اضافه ای دارد که باید در برنامه ریزی های تهذیب و تربیت مورد توجه قرار بگیرد.
سومین نکته رویکرد جامع به همه ساحت ها و تربیت متعادل و متوازن است . در تربیت عالم و معلم و مربی باید به گونه ای تلاش بشود که همه ابعاد شخصیت فرد متناسب با درجه ای که آن ابعاد دارد رشد پیدا بکند یعنی رشد نامتوازن و کاریکاتوری نباشد
چهارم اینکه تربیت و تهذیب ما باید دانش بنیان و عقل محور باشد و در عین حال از شور و احساس و عاطفه هم برخوردار باشد. پایه ساختار شخصیت که باید بنا بکنیم بر منطق عقلی و مبتنی بر استحکام عقلی باشد دانش بنیان باشد تحقیق داشته باشد در عین حال شور و احساس هم خیلی مهم است. مانند نهج البلاغه که دارای اخلاق عاطفی و شورانگیز است یعنی عمده مفاهیم اخلاقی نهج البلاغه در سایر روایات به عنوان توصیه ها و تبیین ها آمده است اما وقتی در فضای حاکمیت امام علی علیه السلام و آن فضای زندگی پرتلاطم امیرالمؤمنین می‌آید شور پیدا می کند احساس دارد هم ادبیاتش ادبیات جذاب است هم فضا فضای شورانگیزی است. ما در اخلاق هم آن بنیان مستحکم عقلی و دانشی و مطالعات پایه را باید توجه بکنیم هم در عین حال این حالت شور اخلاقی را، امام وقتی اخلاق می گفتند شور داشته ، آقای مشکینی اخلاق که می گفتند، شوری هم داشت.
پنجم این است که ما تربیت و اخلاق را باید هم با ترکیب انضمامی دنبال بکنیم هم با ترکیب اتحادی و با رویکرد مقسمی؛ یعنی معاونت تهذیب هم مستقیم به عنوان برنامه های تربیتی اخلاقی تهذیبی کار انجام دهد و هم مهم تر از آن باید درون نظامات حوزه هم به این اخلاق و تربیت توجه کند.
ششم جریان سازی و شبکه سازی با همان شئون حوزوی و مفاهیم و سنن حوزوی است اخلاق هم نیاز به جریانات اخلاقی دارد . هسته های اخلاقی شکل بگیرد با پرهیز از اینکه حالت فرقه ای پیدا بکند ولی مثلاً در مدرسه یک جمعی که آدم های مهذب‌اند با هم در تعامل اخلاقی معنوی هستند اما با لحاظ اینکه در آسیب ها نیفتند.
هفتم به مشارکت فراخواندن و مشارکت بخشیدن به استاد و طلبه هست. محور حرکت اخلاقی ابتدا استاد است. بعد مدیر و کادر و امثال اینها هستند و اینها اضلاع و عناصری هستند که باید فهم دقیق پیدا بکنند و همراهی مناسبی در پیشبرد اهداف اخلاقی معنوی و تربیتی داشته باشند.
نکته دیگر اینکه تمام عناصر کنشگر در حوزه تهذیب و اخلاق به شکل مناسب در طرح هدف مندی جا پیدا بکند. فعلاً در گام اول طلبه در حال تحصیل و استاد و برخی از مبلغان مشمول طرح قرار گرفتند. در مرکز خدمات هم همین طور است. کنش گران تهذیب و تربیت در این طبقاتی که تعریف می شود جا پیدا کنند و به تدریج مشمول شوند و اساس هم استاد اخلاق و معلم و مربی و مشاوران باشند که تا آن جا که می شود تصدی گری و هزینه مستقل نداشته باشد. در همین روش سنتی اعمال شود.
محور دیگر اینکه طرح جامع و نقشه کامل تهذیب و تربیت در حوزه که در دوره های قبل شروع شد آسیب شناسی و اشکال زدایی بشود و معلوم باشد که طلبه از سال اول که می آید تا سال های بعد این مسیر را طی می کند. نظام نامه تربیتی حوزه با نگاه جدیدی که شما دارید به یک نقطه و سرانجام مشخصی برسد. هم فرایندهای تکمیلی آن تعریف شود و هم ترویج و تبیین و گفتمان سازی شود.
محور دیگر مباحث مشاوره است که هم اصل آن مهم است هم رویکردهای درست و اسلامی که باید در آن اضافه بشود و با قوت و قدرت و استحکام زیرساخت معرفتی آن ادامه پیدا بکند و ارتقا پیدا بکند.
در این محور توان افزایی خود مرکز مشاوره و هم تربیت مشاوران شاخص هایی است که مد نظر است و هم تعامل با مرکز تخصصی مشاوره مهم است و خود آن مرکز هم رشته هایی که در درختواره هست مسیر رشدش را طی بکند به صورت یک مجتمع تخصصی هم دربیاید خوب است . البته خط اصلی آن در معاونت تهذیب پایه ریزی بشود و فرمان داده بشود.
محور دیگر آسیب شناسی و گزارش های تهذیبی و استفاده از آن در اصلاح نظامات حوزه است؛ یکی از بزنگاه هایی که در آن آسیب ها مشخص می شود مرکز مشاوره و جریان مشاوره است. این آسیب شناسی و تحلیل و ارائه پیشنهاد برای اصلاح در نظامات حوزه به عنوان یک اولویت مد نظر دوستان باشد البته تا به حال بوده ولی به نقطه مطلوب نرسیدیم. مرکز مشاوره باید منطق واکاوی مشکلات و آسیب شناسی و تحلیل و پیشنهاد را داشته باشد و این فرمان را باید شما بدهید.
محور دیگر درس‌ها و بحث های اخلاق است. بحث های اخلاق در اشکال مختلف آن جزء اولویت های کار باشد. اشکال هم یکی درس‌های اخلاقی هفتگی است که هر استادی باید روزانه یا لااقل هفته ای یک بار به آن بپردازد. یک شکل دیگر درس اخلاق های مستقلی است که در مدارس و مراکز و موسسات حوزه باید برگزار بشود. یک شکل هم درس های اخلاق کاملاً عمومی و فرامدرسه ای و فرامرکزی است که در کل حوزه چه در قم چه در استانها باید ساماندهی بشود . البته گام های خوبی برداشته شده است که ادامه یابد.
محور دیگر تربیت مربی و استاد اخلاق و اینهاست. این عزم مهمی است که ما باید همه مراکز و مدارسمان را مستغنی بکنیم از لحاظ استادان وارسته و پاک و مربیان اخلاقی؛ الحمد لله این موضوع دنبال می‌شود و ان شاء الله باز هم بپردازید و حمایت های لازم هم در تربیت مربی و معلم اخلاق باید انجام بشود.
یک محور هم اعزام های اساتید اخلاق و تربیت بود که به خاطر مسائل مالی قطع شد باید دوباره آغاز شود. ولو خودمان هم پول نداشته باشیم از هر مجرایی درست بکنیم. این کار درست و خوبی بوده که سال ها انجام می شده آن را ارتقا بدهیم یعنی حتی اگر جایی استاد اخلاق هم هست اعزام اساتید برجسته می تواند یک تنوع اخلاقی را ایجاد بکند. ان‌شاءالله اهتمام هر چه بیشتر باشد.
یک مطلب هم مربوط به طرح هدایت علمی تربیتی است که بحث های تربیت و اخلاقش مانده که ان شاء الله توجه بیشتری بشود و همین طور مراکز تخصصی و حتی مراکز پژوهشی که از حوزه مجوز دارند ورود شما در همه این جاها علاوه بر مدارس سطح یک اهمیت دارد و لذا چتر حضور معاونت تهذیب باید مثل پژوهش بر روی مراکز اداری علمی و موسسات فقهی و مراکز تخصصی و حتی مراکز پژوهشی بازتر بشود
و محور دیگر اینکه آموزش را با همه ابعادش اخلاق مدار بکنید.
محور دیگر مسأله قرائت و تجوید و آنچه که مربوط به قرآن است از چیزهای ضروری است که در برنامه پیش بینی شده باید احراز بشود و غلبه پیدا کند از این جهت است که برای بحث پایه آگاهی های قرآنی واقعاً شما باید برنامه داشته باشید.
نکته دیگر اینکه در هزینه بیت المال صرفه جویانه و با رعایت به بهره وری حداکثری، پروژه هایمان را پیش ببریم.
خبرنگار: سلمان میرزایی
