جایگاه واقعی اخلاق، تهذیب و تربیت در حوزههای علمیه به مثابه فرهنگ و روح جاری در کالبد و هوای تنفسی در یک جامعه، فضای حاکم بر همه پدیدهها و روابط و ساختارها و فرایندهاست و در جلسات اخلاق و متون اخلاقی خلاصه نمیشود و به میزانی که اخلاق وتهذیب و تربیت بدین جایگاه دست یابد و در همه ارکان و اجزای حوزههای علمیه جاری شود، میتوان انتظار داشت که طلاب و روحانیون در چنین محیطی واجد شاخصههای اخلاق و تهذیب و تربیت شده و هم سهم جدی در تهذیب و تربیت جامعه داشته باشند. از اینرو لازم است همواره ساختارهای عینی و محیطی، ساختارهای سازمانی، قوانین و مقررات، تصمیمات و مصوبات، روابط و فرایندها، رویکردها و سیستمهای مدیریتی و سایر ارکان و اجزای حوزه های علمیه متناسب با ارزشها و شاخصهای اخلاقی و تربیتی مورد بازخوانی و تهذیب و اصلاح و ارتقاء قرار گیرند. البته وجه عالی این است که اخلاق و تهذیب و تربیت در همه ارکان و اجزای سازمان مندک و منحل شده و با آنها وحدت و عینیت یابد که نیازی به «پیوست» تهذیبی نباشد بلکه همه ساختارهای و قوانین و فرایندها در خدمت تقویت اخلاق و تربیت باشند لکن متأسفانه زمان زیادی است که مسئولیت تهذیب و تربیت و اخلاق را بر عهده یک بخش گذاشته و به نوعی از دیگر بخشها سلب مسئولیت شده است. البته لازم به ذکر است امر تهذیب و تربیت هم رویکرد و جایگاه قسمی و انضمامی نیاز دارد و هم رویکرد و جایگاه مقسمی و آنچه تا کنون بیشتر مطمح نظر واقع شده است، جایگاه قسمی و انضمامی است و میبایست جایگاه مقسمی و محوری تهذیب و تربیت نیز در ساختار، برنامه، فرایندها و مدیریت حوزههای علمیه دنبال شود و طرح «پیوست تهذیبی» یکی از راهکارهای تحقق این نقش و جایگاه است.[۱]
بنابراین یکی از وظایف معاونت تهذیب طبق مصوبات، ارائه «پیوست» تهذیبی نسبت به ساختارها، قوانین و فرایندهاست و میبایست به «رصد و آسیب‌شناسی برنامه‌ها و منابع آموزشی، تبلیغی و پژوهشی از منظر تهذیبی و تربیتی و ارائه پیشنهادهای لازم» بپردازد. همچنین مطابق مصوبه شورای معاونان حوزههای علمیه (مورخ ۷/۷/۱۳۹۵) موظف گشته است با همکاری کارشناسان متخصص و با تشکیل کارگروه مطالعاتی، مجموعه طرح‌های کلان در دست اقدام مرکز مدیریت حوزههای علمیه (از قبیل نظامات جامع، رشته‌های جامع و …)، همه اجزای سیستم حوزه از قبیل استاد، کادر اجرائی، معماری فضاها، آیین‌نامه‌ها و … را با رویکرد اخلاقی و تهذیبی مورد نظارت و بازنگری قرار داده و با شناسایی آسیب‌ها و خلأهای تهذیبی، راهکارها و پیشنهادهای خود را ارائه نماید. متأسفانه در سال‌های گذشته، این مصوبه تا حد زیادی مغفول واقع شده و از ظرفیت آن برای فراگیری و حاکمیت امر تهذیب و تربیت بر سایر امور حوزههای علمیه بهره‌برداری نشده است، هرچند مطالعاتی در این باره صورت گرفته و محصولاتی تهیه شده است.
با توجه به آنچه گفته شد، تعریف اجمالی پیوست تهذیبی روشن است لکن میتوان با بهره‌گیری از دقت‌ها و تعریف‌هایی که پیرامون «پیوست فرهنگی» ارائه شده است، تعاریفی دقیق‌تر برای پیوست تهذیبی در حوزههای علمیه ارائه داد، بنابراین با بهره‌گیری از تعاریف مشهور صاحب‌نظران و بومی‌سازی آن، تعاریف ذیل در رابطه با پیوست تهذیبی قابل استیفاد می‌باشد:
پیوست تهذیبی، مطالعاتی است که منجر به ایجاد زمینه و شرایط اجرای مطلوب طرح‌های مهم و کلان حوزه در عرصه های آموزشی، تهذیبی و تربیتی ، پژوهشی، تبلیغی، خدماتی ، عمرانی، اجتماعی و سیاسی و اقتصادی می‌شود به نحوی که ارزشهای دینی، ملی و انقلابی و سیره خلف حوزوی نیز حفظ شود.
پیوست تهذیبی عبارت است از مطالعه کلان نگرانه، سامان یافته با رویکرد تربیتی طرح‌های کلان و مهمی که منشاء تحولات گسترده در حوزههای علمیه می‌گردد و میزان فرصت‌ها و آسیب‌های احتمالی[۲] تربیتی تصمیمات اتخاذ شده را معلوم و راه‌حل عملیاتی به حداقل رساندن این آسیب‌ها را روشن می کند.[۳]
پیوست تهذیبی، جهت‌بخشی و ارصاد و مدیریت تبعات و چالش‌های احتمالی طرحها و برنامه‌ها را با نگاه تربیتی بر عهده دارد و نیز جهت برنامه‌ریزی و ظرفیت‌سازی به منظور بهره‌گیری هرچه مناسب‌تر از امکانات و ظرفیت‌ها و اصلاح کنش‌ها و کارکرد نهادها و بخش‌های مختلف و هم‌افزایی هرچه بیشتر درون و بیرون حوزه با هدف نیل به تعالی و تربیت اسلامی و فراگیری اخلاق و معنویت و بایسته‌های حوزه علمیه مطلوب در تراز انقلاب تلاش می‌کند.
پیوسـت تهذیبی، ابـزاری اسـت بـرای رصـد، پیش‌بینی پیامدها، پیامدسنجی و نظارت بر نتایج و کنترل و هدایت آثار تربیتی حاصـل از اجرای سیاست‌ها و راهبردها، طرحها و لوایح، تصمیم‌ها و مصوبات و اقدامات و پـروژه‌هـا. پیامدشناسی و پیامدسنجی در تمامی موضـوعات مشـمول پیوسـت تهذیبی در سـه مرحلـه زمانی قبل، حین و بعد از اتمام پروژه انجام مـی‌پـذیرد، لـذا پیوسـت تهذیبی یـک فراینـد مستمر است که امکان پیش‌بینی، هدایت و کنترل پیامدهای مخرب و سازنده تربیتی را در تمامی ابعاد آموزشی، پژوهشی، تبلیغی، رسالت اجتماعی برای حوزههای علمیه فراهم می‌سازد.
پیوست تهذیبی، تلاشی آگاهانه و از پیش‌طراحی شده برای جلوگیری از آثار مخرب فرهنگی، تهذیبی و تربیتی در بهره‌گیری از علوم، فن‌آوری‌ها، روش‌ها و الگوهای وارداتی و همچنین اصلاح کارکردها و فعالیت‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی حوزههای علمیه می باشد تا از این رهگذر، بتوان تأثیرات غیرمستقیم تربیتی و ناخودآگاه الگوگیری‌ها و بی‌توجهی‌ها را در عرصه تصمیمات آموزشی، پژوهشی، تبلیغی و رسالت اجتماعی کاهش داد.
پیوست تهذیبی، به عنوان ابزاری کارساز، پیوند مدیریت راهبردی با مدیریت اجرایی حوزههای علمیه را با محوریت تربیت و اخلاق و معنویت فراهم می‌سازد (جریان اصول و ارزشها و سیاست‌های کلان تربیتی را در اقتضائات اجرایی و خرده برنامه‌ها و برنامه‌ریزی‌های عینی و عملیاتی ممکن می‌سازد) و آنرا در تمامی لایه‌ها و ابعاد آموزشی، پژوهشی، تبلیغی و رسالت اجتماعی حوزه جریان می‌دهد و نیز نحوه هدایت، کنترل و نظارت بر آنرا در چارچوب قوانین مشخص می‌کند بطوریکه از این پس بدون وجود پیوست تهذیبی قابلیت اجرا نخواهند داشت.
پیوست تهذیبی در راستای مهندسی و مدیریت تربیتی حامل راهکارهای ویژه‌ای برای عملیاتی کردن ایده‌ها، سیاست‌ها و برنامههای تربیتی، اخلاقی و معنوی در فضای عینی و روابط و مناسبت‌های گوناگون حوزه است.
پیوست تهذیبی شناخت و تطبیق همه ابعاد و ساحات تربیتی در کلیه پدیدهها و موضوعات مورد نیاز حوزههای علمیه و تحلیل جایگاه و چگونگی تأثیر و تأثر آن در نسبت با سایر اجزا و ارکان است. پیش‌بینی، هدایت و کنترل چگونگی جاری شدن اصول و ارزشهای تربیتی در روح تک تک اجزاء حوزه و روابط و مناسبات‌های درونی و اجتماعی حوزه مسئولیتی است که بر عهده مدیریت تربیتی است که پیوست تهذیبی ابزار کارسازی برای این سطح از مدیریت محسوب می‌گردد.
پیوست تهذیبی ابزاری است برای کنترل پیامدهای هر نوع اقدام یا سیاست‌گذاری جمعی یا خصوصی که تا اندازه زیادی بر ارزشها، هنجارها، باورها، کردارها و سبک زندگی تأثیر می‌گذارد و نیز ابزاری است برای ایجاد زمینه و شرایطی است که در آن ضمن اجرای مطلوب طرحها و برنامه‌ها، ارزشها و میراث حوزوی حفظ گردد.
پیوست تهذیبی عبارت است از فرآیند تعیین، پیش‌بینی، ارزیابی، آگاه‌سازی و مدیریت پیامدهای مثبت و منفی و تأثیرات احتمالی اتخاذ سیاست‌ها و برنامه‌ها و اجرای طرحها بر نظام انگیزه‌ها، معارف و آموزه‌ها، مهارت‌ها و کنشگری‌ها در درون یک نظام تربیتی.
آثار و نتایج تنظیم اسنادی با عنوان پیوست تهذیبی و اجرای آنها در حوزههای علمیه عبارت است از :
- ایجاد زمینه رشد و تربیت جامع و متوازن در همه ابعاد و ساحات و حضور منتشر و اثرگذار اخلاق و معنویت در همه ساحات و ابعاد رشد و تعالی و عرصه‌های مختلف تخصصی و ارکان آموزشی، پژوهشی، تبلیغی و رسالت اجتماعی حوزههای علمیه و تقویت آن در تار و پود حیات طلبگی و سبک زندگی طلاب و روحانیون،
- بازگرداندن هویت واقعی، اصول و ارزشها و سنت‌های اصیل حوزوی به حوزههای علمیه در چارچوب قوانین و مطابق با الزامات و ساختارهای نوین و اقتضائات عصر جدید و در مسیر دستیابی به اهداف انقلاب و تمدن اسلامی،
- خروج از روزمرگی و برنامههای غیر منسجم تربیتی و تلاش در جهت ترسیم هدفمند حال و آینده تهذیبی و تربیتی حوزههای علمیه و نهادینه شدن اخلاق و معنویت در فرایندها و تدبیر و مدیریت امور حوزه‌ها،
- پیش‌بینی، پیشگیری و بازدارندگی از آسیب‌ها و آثار مخرب تربیتی حاصل از بکارگیری علوم، فناوری‌ها، روش‌ها و الگوهای وارداتی در حوزههای علمیه و به حداقل رساندن تأثیرات مخرب مستقیم و غیر مستقیم اجرای برخی طرحها و برنامه‌ها بر اخلاق و معنویت حوزههای علمیه،
- ارتقای اخلاق و معنویت و جایگاه تربیت در ساختار و برنامههای حوزههای علمیه و حفظ توازن آن نسبت به دیگر برنامههای آموزشی، پژوهشی، تبلیغی و رسالت اجتماعی و ایجاد اهتمام جمعی و دغدغه فراگیر تربیتی در همه مدیران و تصمیم‌گیران حوزههای علمیه،
در این طرح ، محققان و پژوهشگران و صاحب‌نظران میبایست در محورهای ذیل به تولید و ارائه محتوا بپردازند:
- بررسی «بایسته‌ها و قواعد و اصول و ارزشهای اخلاقی، معنوی و تربیتی اسلام» مانند هویت و آرمان حوزوی و رسالت طلبگی، معنویت‌گرایی اسلامی، اخلاق و معنویت انقلابی، رسالت اجتماعی و… و «تطبیق» آنها در موضوعات و مسائل و امور حوزه و روحانیت و مدارس علمیه حتی در مسائل راهبردی و جهت‌گیری‌های کلی حوزه و روحانیت،
- ۲) «مسئله‌شناسی و آسیب‌شناسی» ناظر به محتوا، ساختار و برنامه حوزههای علمیه از نگاه اخلاقی، معنوی و تربیتی و ارائه «راهکارهای اصلاحی، تکمیلی و تحولی»،
- شناسایی ارکان، ابعاد و ابزار مؤثر (مستقیم و غیرمستقیم) در فرهنگ، تربیت، اخلاق و معنویت حوزه و طلبه و راهکارهای پیشگیری، مصونیت‌سازی، تهذیب و اصلاح آنها و نیز بررسی میزان اثرپذیری حوزه و طلبه از مناسبات و تعاملات اجتماعی و بحران‌های محیطی و تجدد دوران و آثار و محصولات تمدنی و … و راهکارهای پیشگیری و صیانت و اصلاح و ترمیم،[۴]
- به‌کارگیری «تجربیات تربیتی» در تحلیل و اصلاح امور حوزه و روحانیت (بازنگری در امور حوزه با بهره‌گیری از تجربیات تربیتی)
- شناسایی «فرصت‌ها و ظرفیت‌های تهذیبی، تربیتی، اخلاقی و معنوی»[۵] و نیز «تهدیدها»، «نقاط قوت» و «ضعف» در همه ارکان و اجزای حوزه و راهکارهای بهره‌برداری از فرصت‌ها، ظرفیت‌ها و نقاط قوت و بهره‌وری تربیتی در آنها و نیز مصونیت از تهدیدها و ترمیم نقاط ضعف،
- بررسی و ارائه «ایده‌ها و راهکارهای فراگیری تهذیب و تربیت و اخلاق و معنویت» در همه شئون و ارکان و اجزای حوزه و مدارس علمیه و مسئولیت‌پذیری تربیتی توسط همه عوامل مدیریتی و آموزشی و تربیتی و نیز همه طلاب و روحانیون و تحقق «مردمی‌سازی» تربیت،
- بررسی جامع نسبت به «چرخه کاملی از نظر تا عمل» و سیر از مبانی، اهداف و غایات، اسناد و برنامه‌ریزی، مدیریت و عملکرد تا محصولات و خروجی‌ها در همه ارکان و اجزای حوزه با نگاه تربیتی،
- اسناد راهبردی (شامل اهداف، چشم‌انداز و سیاست‌های کلان حوزه)،
- اسناد بالادستی (کارویژه‌های روحانیت، رشته‌های تخصصی، مهارت‌های کاربردی، نقشه علمی حوزه و…)،
- سازمان و ساختار حوزه شامل ساختار سازمانی، کادر اداری و اجرائی، تشکیلات و روابط اداری، فضای اداری حوزه و فضای معماری آموزشی و تربیتی مدارس، سیستمهای هوشمند و مجازی و…،
- نظامات، طرحها و برنامههای آموزشی، پژوهشی، تبلیغی، تربیتی و تهذیبی و … (شامل محتوا، متون، روش، اساتید، رشته‌های تخصصی، مهارت‌آموزی، کارویژه‌های حوزوی و…)،
- مدیریت حوزه شامل شورای عالی حوزه، مدیریت حوزههای علمیه قم، مدیران ستادی، مدیران استانی، مدیران مدارس، مدیران مراکز، مدیران نهادهای همسو و…،
- کارویژه‌های مرتبط با مرکز مدیریت حوزههای علمیه و مراکز استانی و کارمندان و همکاران و سایر نیروی انسانی،
- شوراها در سطح ستاد و استانی و مدارس(شورای معاونین ستاد، شورای مدیران، شورای مراکز تخصصی، شورای آموزشی مدارس، شورای تهذیب مدارس و …)،
- رویکردها و فرایندها (فرایند جذب و گزینش، پذیرش طلاب، فرایند تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری در حوزه و مدارس و … )،
- قوانین و آیین‌نامه‌ها و مصوبات،
- فضاها و برنامههای تفریحی، سیاحتی و زیارتی، ورزشی و …
- ارتباطات و تعاملات و مناسبات حوزه و روحانیت با جامعه، حکومت، نظام و سایر نهادها و نخبگان و آحاد مردم،
- کلان موضوعات حوزه و روحانیت مانند حوزه تراز انقلاب اسلامی، رسالت اجتماعی حوزه و طلبه، حوزه و تمدن اسلامی، خودسازی و جامعه‌سازی، اخلاق و معنویت عصر امام خمینی ره، طلبه و بصیرت سیاسی و اجتماعی، تخصصی شدن حوزه، ارتباطات حوزه، مسئله معیشت و اشتغال و ازدواج و اقتصاد حوزه و طلبه و …،
- سیستمهای نظارتی، ارزیابی و صیانتی (ارزیابی علمی، آزمون‌ها و امتحانات، ارزیابی اخلاقی و معنوی، حضور و غیاب و …)،
- موانع، مشکلات و آسیب‌های حوزه و روحانیت و مسائل اجتماعی مانند بحران هویت، جایگاه و مناسبات اجتماعی حوزه و طلبه و…،
- فرهنگ حاکم، شرایط محیطی و آسیب‌های اجتماعی اثرگذار بر طلاب و حوزههای علمیه مانند بحران کرونا و فضای مجازی.
به منظور پیوست‌نگاری تهذیبی و تربیتی در حوزههای علمیه لازم است بایسته‌های ذیل به عنوان سیاست‌های حاکم بر این امر مورد توجه قرار بگیرند[۶]:
- کار مطالعاتی پیوست تهذیبی میبایست با قید کلان‌نگری و با توجه به مبانی تربیتی، اسناد بالادستی و طرح‌های تحولی و مطالعات کلان در حوزه آسیب‌شناسی و شناخت مسائل و سنت‌های تربیتی و اخلاقی باشد و اقتضائات تربیت در عصر حاضر را نیز در نظر داشته باشد.
- مطالعات باید بنیادین و راهبردی باشد و در امتداد خود همراه با سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی عملیاتی و کاربردی باشد.
- پیوست‌های تهذیبی با تعریف شاخص‌ها و معیارهای کمی قابلیت بررسی و ارزیابی داشته باشد.
- ساختار اجرایی پیوست‌های تهذیبی و الزامات تحقق آنها در روند برنامه‌ریزی‌ها لحاظ شود.
- مسأله‌ی «پیوست تهذیبی» قبل از این‌که متکی به قانون باشد، باید متکی به انگیزه‌ی دینی و تربیتی مدیران باشد تا در مرحله‌ی اجرای پیوست، کاملاً همراهی نمایند. بنابراین «فرهنگ‌سازی» نسبت به پیوست تهذیبی میبایست در خود طرح پیوست تهذیبی لحاظ شود.
- بهره‌گیری از مشارکت طلاب و روحانیون و همراهی مدیران و تصمیم‌گیران در تولید و طراحی پیوست‌های تهذیبی مغتنم است.
- پرهیز از سطحی نگری در پیوست‌نگاری از ضروریات مهم است، یکی از موانع توسعه‌ی تفکر پیوست‌نگاری تهذیبی، تجربیات مدیران در حوزه‌ی اخلاق و معنویت و تهذیب و تربیت است به نحوی که تجربیات مختصر همراه با سطحی‌نگری، یک نوع احساس بی‌نیازی ایجاد می‌کند، مثلاً اکتفا به حداقل‌های مناسکی بدون تدبیر نسبت به ساختارها، روابط و مناسبات و فرایندها و معماری و شرایط محیطی از آسیب‌های پیوست‌نگاری است.
- درک جامع‌الاطرافی از چگونگی تاثیر ابعاد و اجزا و ارکان حوزههای علمیه بر اخلاق و معنویت و تهذیب و تربیت و نیز داشتن تحلیل جامع از معضلات ساختاری نظام‌های موجود و موانع تحقق و مانع‌تراشی احتمالی مخالفان و آسیب شناسی نمونه‌های موفق یا ناموفق تجربه شده لازم است.
- پرهیز از تبدیل شدن«پیوست تهذیبی» به ابزاری برای کندکردن تصمیمات اجرائی یا اختلال در سرعت و سهولت امور،
- توجه و عدم غفلت از اقتضائات و لوازم و آثار منفی و مخرب «عمده‌سازی»ها و تعریف ساختارهای کلان در رفع نیازهای کلان حوزههای علمیه، «تأثیرپذیری از توسعه» غربی و غیر اسلامی در ساختارها و مناسبات، «سطحی‌نگری» در آسیب‌شناسی‌های تربیتی و اشتباه در تطبیق و تعیین مصداق در موضوعات و روش‌ها و ارائه راهکارهای تربیتی، «تقلیل پیوست تهذیبی» به طرحها و برنامه‌ها و غفلت از ساختارها و شرایط محیطی، غفلت از «پیچیدگی ماهیت موضوعات» مستحدثه و تمدنی نظیر هوش مصنوعی و آثار و عوارض تربیتی آن، «ناتوانی» ساختارهای موجود برای تحقق پیوست‌های تهذیبی، ترجیح منافع مادی و دغدغه‌های اقتصادی بر ابعاد اخلاقی و معنوی در تعریف مناسبات و قوانین و…
- تکیه بر متقنات و مشترکات و اصول تربیتی مورد وفاق و تلاش جهت رفع ابهامات و اختلاف‌نظرها بین صاحب‌نظران و کارشناسان تربیتی در پیوست‌نگاری‌های تهذیبی، و نیز توجه به اختلاف فرهنگ‌ها و ارزشهای اخلاقی و معنوی و راهکارهای تربیتی متناسب با اقتضائات بومی.
- توجه به ابعاد اجرائی و عملیاتی و آیین‌نامه‌های مورد نیاز پیوست‌های تهذیبی در قالب پیوست‌های بلند مدت، میان مدت و کوتاه مدت و مقیاس مدرسه، استان و کشور و نیز فرایند تأیید و تصویب آن تا مرجله اجرا و نظارت و ارزیابی و بازخوردگیری.
- تلاش جهت نشان‌دادن آثار مثبت و نتایج مفید پیوست‌های تهذیبی و همراه‌سازی ذهن مسئولان و مدیران و طلاب با آثار و برکات آن نظیر افزایش کسب موفقیت‌ها و کاهش آسیب‌ها و تبدیل پیوست تهذیبی به یک خواست و مطالبه عمومی،
سابقاً در اداره مطالعات طرح تفصیلی «آسیب شناسی اخلاق اداری در مراکز حوزوی و راهکارهای ارتقای اخلاقی و معنوی کارکنان» نوشته شده است و نیز تحقیق مختصری نسبت به «ظرفیت شناسی تهذیبی و تربیتی سایر معاونت ها و مراکز حوزوی» انجام شده است. (فاز اول این طرح به بررسی اسناد معاونت آموزش پرداخته که چند نوع گزارش ۲۵ و ۵۰ و ۷۳ صفحه ای از آسیب شناسی ظرفیت های موجود و راهکارهای بهبود تهیه شده است، فاز دوم و سوم و چهارم رصد و آسیب شناسی برنامه ها و منابع آموزشی، پژوهشی و تبلیغی حوزه از منظر تهذیبی و تربیتی است). همچنین در متن مختصری «آسیب ها، چالش‌ها و راهکارهای پیشنهادی در رابطه با وضعیت موجود مدیریت مدارس علمیه» وجود دارد. تبیین نقش تربیتی اساتید و مدیران از آثار پژوهشی قابل توجه در این زمینه است و همچنین در دوره اخیر نسبت به موضوعات متعددی، با نگاه تربیتی بررسی‌ها و اظهار نظرهایی صورت گرفته است که می‌تواند در تکمیل پازل پیوست‌های تهذیبی مورد بهره‌برداری قرار گیرند و در آینده میبایست بصورت نظام‌مند و با نگاهی جامع و بصورت هماهنگ با دیگر قطعات، تکامل یابند:
- «ارزشیابی کارمندان حوزههای علمیه»،
- – «سیاست‌ها و مناسبات حقوقی و مالی مرکز مدیریت حوزههای علمیه»،
- – «مهارت‌های کاربردی طلاب و روحانیون حوزههای علمیه متناسب با ساحات تربیت»،
- – «الگوی مطلوب تربیت جامع و متوازن در همه ساحات و ابعاد»،
- – «بایسته‌ها و الگوی مطلوب فعالیت‌های جهادی طلاب و روحانیون حوزههای علمیه»،
- – «بایسته‌ها و الگوی مطلوب اشتغال و معیشت طلاب و روحانیون حوزههای علمیه»،
- – «بایسته‌ها و الگوی مطلوب اخلاق و معنویت عصر امام خمینی ره و تمدن اسلامی»،
- – «بایسته‌ها و الگوی مطلوب مدیریت مدارس علمیه بر مبنای الزام و اختیار»،
- – «مدیریت تربیت بر مبنای مردمی‌سازی تربیت»،
- – «اهتمام جمعی در مدیریت فرایند تربیتی»،
- – «رویکرد و عملکرد مشاوران روان‌شناسی حوزههای علمیه و چشم‌انداز مطلوب اداره مشاوره»،
- – «جایگاه قرآن و حدیث در حوزههای علمیه و چشم‌انداز مطلوب اداره قرآن و حدیث»،
- – «ساماندهی تربیتی طلاب و روحانیون حوزههای علمیه در عرصه‌های تخصصی متناسب با ساحات تربیت»،
- – «الگوی اصلاحات ساختاری مرکز مدیریت حوزههای علمیه»،
در تحقق کامل پیوست تهذیبی نمی‌توان صرفاً به پژوهش‌‌های کتابخانه‌ای یا میدانی اکتفا نمود و میبایست همه ظرفیت‌ها را در این مهم بصورت منسجم همراه نمود و به میدان آورد، ضمن آنکه در روش‌های گوناگون اجرای این طرح، میتوان امر مهم «گفتمان‌سازی» را در نظر داشت و همه ظرفیت‌ها را بطور ضمنی نسبت به اهمیت و ضرورت «حاکمیت و فراگیری رویکرد تربیتی بر همه اجزا و ارکان حوزههای علمیه» همراه و هماهنگ نمود. بنابراین روش‌ها ذیل برای تحقق این مهم پیشنهاد می‌گردد:
- انجام پژوهش توسط پژوهشگران مرتبط با اداره مطالعات و برنامه‌ریزی (این پژوهش به تصویب دبیرخانه حمایت از طرح‌های پژوهشی رسیده و در شرف انجام است.)
- اجرای رزمایش تهذیب و تربیت و یا فراخوان عمومی در سطح مدارس علمیه با موضوع محوری «توسعه رویکرد تربیتی در حوزه های علمیه» (تحول حوزه های علمیه با رویکرد تربیتی) که در این رزمایش یا فراخوان، طلاب و روحانیون در سطح مدارس علمیه کشور در قالب گروه‌های طلبگی تحت عنوان «همیاران تربیتی» و یا بصورت فردی، به تحقیق و پژوهش و مطالعات پیرامون موضوعات قابل بررسی حوزه و روحانیت پرداخته و نتیجه را در قالب پایان نامه رزمایش یا مقالات ارائه می‌نمایند.
- شورای تهذیب مدارس طی جلساتی با حضور کارشناسان، نخبگان و صاحب‌نظران تربیتی به گفتگو و مباحثه در موضوعات این طرح پرداخته و نتیجه را بصورت مکتوب به ستاد اعلام می‌نمایند.
- فراخوان عمومی برای مشارکت طلاب و روحانیون سطوح عالی در این طرح پژوهشی در قالب مقاله، ایده و نقد و نظر.
- تشکیل «میز پیوست تهذیبی» جهت مشاوره و مصاحبه با علما، اساتید، کارشناسان، مدیران با سابقه و موفق و صاحب‌نظران تربیتی در قالب «نشست‌های علمی» و نیز جمع‌بندی همه آثار در مراحل قبل و ارائه محصول نهایی.
[۱] دکتر حسن بنیانیان فرهنگ را در مقیاس جامعه اینگونه توضیح می‌دهد و گویای منظور ما نسبت به امر تربیت در مقیاس حوزه‌هاست : نظام ما نظام جمهوری اسلامی است و این قید اسلامی یعنی که اعتقادات، ارزشها و الگوی‌های رفتاری مبتنی بر این اعتقادات و ارزشها برایمان از یک منبع الهی و خارج از روابط انسان‌ها ابلاغ شده و علاقه‌مندیم که در همه‌ی روابط زندگی آنها را جاری و ساری کنیم. «پیوست فرهنگی» با این تعریف به تمام شئون زندگی ما تعمیم می‌یابد. ببینید ما می‌خواهیم تمدن اسلامی را مجدداً احیا کنیم. مفهوم تمدن این است که اعتقادت و باورهای اصیل ما در قالب ارزشها در همه‌ی روابط زندگی روزمره ما جاری شود و عینیت پیدا کند. امروز هم تمدن اسلامی فقط با فعالیت سازمان‌هایی که عنوان فرهنگی دارند ساخته نمیشود. بلکه باید ردپای اعتقادات دینی و اخلاقیات اسلامی در تعاملات اقتصادی بازار مسلمین و در سازماندهی اجتماعی احساس شود. اگر بحث الگوی پیشرفت با قید ایرانی ـ اسلامی مطرح می‌شود یعنی تکنولوژی و علم و نحوه‌ی سازماندهی شهری، معماری، توزیع و تولید و مصرف آب و انرژی و همه‌ی این‌ها باید ذیل معیارهای اسلامی تجدید ساختار شوند. در ۲۰۰ سال اخیر متأثر از القای سازماندهی غلط غربی برای جامعه‌ی ما، القاء کردند که «فرهنگ» سازمان و وزارتخانه‌ی خاص خودش را دارد و شما کار خودت را بکن! تو مهندس مکانیک هستی، کار خودت را بکن و… در حالی که این با مبانی دینی و با مبانی عقلی و فطری انسان منافات دارد. هر نوع فعالیتی که روابط آدم‌ها را با هم تنظیم می‌کند و یا روابط آدم‌ها با محیط را تنظیم می‌کند، حتماً تأثیرات فرهنگی دارد. وقتی روند «اصلاح فرهنگ عمومی» جامعه آغاز می‌شود که همه‌ی بازیگران عرصه‌ی فرهنگ نقش سازنده‌ای ایفا کنند باید یک نهضت عمومی بین همه‌ی مدیران و نخبگان جامعه آغاز شود که آن مفهوم محاسبه‌گری که در تفکر دینی ما اصالت دارد در روابط سازمان‌ها هم کشیده شود ، من به عنوان مدیرکل مسکن و شهرسازی، به عنوان مدیر کل اقتصاد و دارایی، سازمانی که تحت پوشش من است در تحولات فرهنگی جامعه چه نقشی ایفا می‌کند؟ اگر این اتفاق را بتوانیم نهادینه کنیم، می‌توانیم در مقابل تهاجم فرهنگی و یا فرایند جهانی‌شدن که دائم در جامعه تخریب وارد می‌کند، مقاومت کنیم. اگر این نهضت آغاز نشود، با این میزان که دستگاه‌های فرهنگی ما کار فرهنگی می‌کنند ما قدرت مقابله با تهاجم فرهنگی و جهانی‌سازی را نداریم و این احساس به دست می‌آید که ما علی‌رغم کارهای فرهنگی که انجام می‌دهیم، اما روند استقرار ارزشهای فرهنگی‌مان در روابط روزمره‌مان مشهود نیست.
[۲] آنچه مسلم است این است که پیوست فرهنگی (تهذیبی) راه حلی است برای کاهش هر چه بیشتر میزان خطاها و آسیب‌ها از طریق تمرکز توامان بر عوامل و مسایل کلان و خرد؛ بخشی و فرابخشی، منطقه ای و بین المللی.
[۳] برگرفته از تعریف پیوست فرهنگی دکتر حسن بنیانیان ریاست محترم کمیســیون فرهنگی – اجتماعی شورای عالی انقلاب فرهنگی – مصاحبه مجله رشد مدیریت مدرسه شماره ۱ پاییز ۱۳۹۷
[۴] مقام معظم رهبری خطاب به اعضای شورای انقلاب فرهنگی ۱۳۸۳: امروز وسائل ارتباطی بسیار پیشرفته‌ای که وجود دارد، مثل جریان‌های متعددی که به دریا می‌ریزند، دارند چیزهایی را به درون جامعه ما منتقل می‌کنند کتاب، مجله، روزنامه، کالاها و ابزارهای صنعتی می‌آید و هرکدام حامل فرهنگی هستند، مصنوعات موجود دنیا هرکدام با خود بخشی از فرهنگ را وارد کشور می‌کنند.
[۵] مقام معظم رهبری خطاب به اعضای شورایعالی انقلاب فرهنگی ۱۳۸۲: در نظام اسلامی و برمبنای تفکر اسلامی، قدرت و ثروت مقدمه است برای این که انسان‌ها از لحاظ فکر، اخلاق، فضایل و علم تعالی پیدا کنند و پیش بروند.
[۶] در تدوین برخی از این سیاست‌ها از بیانات مدیر محترم حوزههای علمیه استفاده شده است.
