• امروز : جمعه, ۱۳ مهر , ۱۴۰۳
  • برابر با : Friday - 4 October - 2024
32

ساماندهی تربیتی طلاب و روحانیون حوزه‌های علمیه

  • کد خبر : 1136
  • 10 فروردین 1401 - 19:03
ساماندهی تربیتی طلاب و روحانیون حوزه‌های علمیه
در این اثر بر مبنای الگوی ارائه شده در «برنامه جامع تهذیب و تربیت» بر محور «ساحات تربیت»، «الگوی ساماندهی طلاب و روحانیون» نیز بر محور «عرصه ­های تخصصی» و «الگوی تحول ساختاری مرکز مدیریت حوزه­ های علمیه» بر محور «قطب­ های موضوعی» ارائه شده است.

مقدمه

در این اثر بر مبنای الگوی ارائه شده در «برنامه جامع تهذیب و تربیت» بر محور «ساحات تربیت»، «الگوی ساماندهی طلاب و روحانیون» نیز بر محور «عرصه ­های تخصصی» و «الگوی تحول ساختاری مرکز مدیریت حوزه ­های علمیه» بر محور «قطب­ های موضوعی» ارائه شده است و عرصه ­های تعریف شده در ساماندهی طلاب و قطب­های در نظر گرفته شده در تحول ساختاری منطبق با ساحات تربیت هستند. 

بر اساس آسبب ­شناسی ­های صورت ­گرفته مهمترین و ریشه ­ای ترین بحران موجود در حوزه ­های علمیه و در میان طلاب، «بحران هویت» است. هویت حوزوی و طلبگی، زیربنای رشد و پویایی طلاب و حوزه­های علمیه است و سرمایه­ای است که با نگاه فلسفه تاریخی و شناخت حکمت وجودی حوزه ­های علمیه و تاریخ پویای علمای شیعه و نیز فهم دقیق ماهیت «انقلاب اسلامی» و اهداف آن تا «تمدن اسلامی» و مقدمه سازی «حیات طیبه عصر ظهور» و نسبت دین و تجدد و رویارویی تمدن اسلامی با تمدن غرب و نیز رسالت حوزه در پشتیبانی نظام و انقلاب و اقامه دین بر اساس گفتمان انقلاب اسلامی و مکتب فکری امامین انقلاب حاصل می­شود. ضعف حوزه­های علمیه در ارائه این معارف بصورت منسجم و کافی و مهمتر از آن شیطنت و دشمنی معاندان نظام و روحانیت، در تخریب و تضعیف حیثیت، جایگاه و اهمیت حوزه و روحانیت باعث می­شود که ذهنیت طلاب خصوصاً عموم مردم نسبت به هویت، رسالت و منزلت حوزه و طلبه خدشه دار گشته و موجب سستی، رخوت، کسالت و عزلت و انزوای حوزه و روحانیت و آسیب­های فراوان دیگر شود.

مهمترین شاخصه و مؤلفه هویت حوزه و طلبه، «کارآمدی» است، اگر حوزه و طلبه بتواند در تأمین سعادت و مصلحت دنیا و آخرت جامعه، نقش­آفرین و اثرگذار باشد، از هویت زنده و پویایی برخوردار است و اگر در مناسبات اجتماعی و پشتیبانی از حکومت اسلامی و اداره جامعه و پیشبرد اهداف انقلاب، کنج خلوت و عزلت برگزیند و اثرگذاری و کارآمدی خود را از دست بدهد یا به حداقل­ها کفایت کند، طبعاً دچار بحران هویت خواهد شد. از اینرو حل بحران هویت حوزه و طلبه از یک سو از عهده مسئولین و مدیران حوزه­های علمیه در توسعه مناسبات و تعاملات حوزه و جامعه و نظام بر می­آید و از طرفی تربیت طلبه و روحانی در حوزه­های علمیه می­بایست متناسب با ساحت­های رشد و پیشرفت فردی و اجتماعی باشد تا خروجی حوزه­های علمیه بتواند در این مناسبات و تعاملات، کارآمد و اثرگذار باشند. بنابراین «برنامه جامع تهذیب و تربیت» طلاب و روحانیون حوزه­های علمیه می­بایست شامل همه ابعاد و ساحات تربیتی بصورت جامع و متوازن باشد تا نسبتی متقارن با همه ساحات رشد و پیشرفت فردی و اجتماعی برقرار ساخته و حوزه و طلبه بتواند از پایگاه علم و فقاهت، دین را در تعامل با جامعه و نظام جاری و ساری و اقامه نمایند. طلاب و روحانیون با درک چنین جایگاهی و تعالی نظام تربیت حوزه­های علمیه به چنین فرایند جامع و اثرگذاری، هیچگاه به بحران هویت و عزلت و انزوا و عدم کارآمدی مبتلا نخواهند شد، بلکه بخوبی از رسالت و مأموریت حوزه­های علمیه با موفقیت و سربلندی بیرون خواهند آمد. در برنامه جامع تهذیب و تربیت، همه ابعاد و ساحات رشد و تربیت فردی و اجتماعی در نظر گرفته شده است و متناسب با آن طرح ساماندهی طلاب و روحانیون در عرصه‌های تخصصی و کارویژه‌های حوزوی تنظیم گشته است. همچنین الگوی تحول ساختاری مرکز مدیریت بر اساس ساحات تربیت تحت عنوان قطب‌های تخصصی ارائه گشته است.

فرایند تحصیلی و تربیتی طلاب و روحانیون بر اساس ساحات و مراحل تربیت

فرایند تربیتی حوزه­های علمیه به دو دوره «عمومی» و «تخصصی» تقسیم می­شود؛ دوره عمومی شامل دوره یکساله پیش­حوزوی و مقطع مقدمات (پایه‌ ۱ تا  6) و سطح یک (پایه ۷ و ۸) و دوره عمومی شامل سطح دو (پایه ۹)  تا درس خارج و نهایتاً اشتغال طلبه در یکی از کارویژه‌های طلبگی (جمعاً ۴۵ سال) است. بنابراین در هر دوره عمومی و تخصصی، چهار مرحله «انگیزه‌سازی»، «دانش‌افزایی»، «مهارت‌افزایی» و «اقدام و عمل» وجود دارد که نظام موضوعات آن به اقتضای هر دوره قابل تدوین است. لازم به ذکر است پس از دوره عمومی، طلاب طی یک فرایندی از جمله طرح استعدادسنجی وارد دوره تخصصی شده و در یکی از رشته‌های آموزشی تخصصی دسته‌بندی می‌شوند و مهارت‌ها و صحنه اقدام و عمل و اشتغال در کارویژه‌ها نیز متناسب با آن صورت می‌گیرد.

دوره عمومی فرایند تربیتی (متناسب با ساحات تربیت)

دوره عمومی فرایند تربیتی در دوران تحصیل طلاب و روحانیون، از پایه ۱ تا ۶ متناظر با ساحات تربیت و مراحل چهارگانه تربیت در جدول زیر به تصویر کشیده شده است، برنامه جامع تهذیب و تربیت با ارائه چارچوب­های کلی که عبارت­اند از ساحات تربیت، مراحل تربیت و نظام موضوعات ذیل ساحات، الگوی کلی فرایند تربیتی را ارائه می­دهد و تنظیم محتوای تربیتی در این چارچوب نیازمند برنامه­ریزی­های دقیق­تر و مشارکت دیگر معاونت­های ستادی و نیز مدیران استانی و مدارس علمیه است که در مراحل بعدی تدوین برنامه جامع تهذیب و تربیت انجام خواهد شد.

دوره تخصصی فرایند تربیتی ( متناسب با عرصه های تخصصی)

همانطور که قبلاً اشاره شد، ساحات تربیت بر اساس مؤلفه­های اساسی حیات انسان و نیز دین اسلام تنظیم شده است و در واقع می­توان گفت؛ عرصه­های تخصصی رشد و تعالی حوزویان، متناظر با مؤلفه­های اساسی دین، جامعه، حکومت و نظام و متناسب با ساحات تربیت قابل تعریف و تنظیم است. در جدول زیر عرصه­های تخصصی برنامه جامع تهذیب و تربیت و نیز مراحل تربیت تا اشتغال حوزویان در کارویژه­های حوزوی به تصویر کشیده شده است و نکته قابل توجه اینکه برنامه جامع تهذیب و تربیت، گستره­ و دامنه­ای بر کل حیات طلبگی به مدت حداقل ۴۲ سال (۶ سال دوره عمومی و ۶ سال دوره تخصصی و ۳۰ سال کارویژه حوزوی) دارد و حوزویان در طول این مدت از آثار و برکات برنامه جامع بهره­مند خواهند شد.

مراحل فرایند تربیتی

در بخش­های قبلی چهار مرحله «انگیزه­سازی»، «دانش­افزایی»، «مهارت­افزایی» و «کارورزی» به عنوان مراحل تربیت بصورت اجمالی مورد بررسی قرار گرفت. در اینجا با تفصیل بیشتری می­توان گفت «انگیزه­سازی» عمدتاً به «چرایی» یک موضوع می­پردازد و راجع به جایگاه و عظمت و ضرورت و اهمیت آن سخن می­گوید و «دانش‌افزایی» که شامل «آموزش» و «پژوهش» می­گردد، عمدتاً به «چیستی» موضوع و «مهارت افزایی» به «چگونگی» تحقق آن موضوع می­پردازد؛

«انگیزه‌سازی» همواره با «معرفت‌افزایی» همراه است لکن معرفت‌افزایی در اینجا ناظر به شناخت‌های کلی و «انگیزه‌ساز» است که بر عهده «معاونت تهذیب» ‌می‌باشد و در طول حیات طلبگی استمرار دارد و بخشی از این معرفت­افزایی اجمالی در قالب طرحی با عنوان «راهنمایی نظام موضوعات حیات طلبگی»[۱] به عنوان بخشی از برنامه جامع تهذیبی اجرا خواهد شد.

منظور از دانش‌افزایی، ایجاد علم و شناخت تفصیلی و دقیق و عمیق است که بر عهده «معاونت آموزش و پژوهش» است.

«کارورزی یا صحنه اقدام و عمل» مرحله مهمی از تربیت است که شخص برای رشد و پیشرفت، به تمرین و به‌کارگیری آموخته‌های خود می‌پردازد و لازم است همواره مورد توجه و برنامه‌ریزی و اشراف و نظارت و بازخوردگیری مربی قرار گیرد، این مرحله در حیات طلبگی قابل تقسیم به دو صورت «عمومی» و «تخصصی» است:

صحنه اقدام و عمل در هر موضوع به صورت کلی و «عمومی» شامل «هر زمان و هر مکان» می‌گردد اما بطور مشخص که قابل نظارت و اشراف باشد؛ شامل محیط زندگی «خانواده»، محیط زندگی «مدرسه»، محیط «تعاملات اجتماعی»، «اردوها»، «گروه­های جهادی» است که می­بایست هرکدام مورد برنامه­ریزی قرار گیرند.

آنچه تحت عنوان «برون­گرایی» طلاب و مدارس مد نظر قرار گرفته است در این مرحله قابل اجراء و ارزیابی است. در این مرحله طلاب و مدارس تعاملات و همکاری­هایی را در موضوعات و قالب­های گوناگون با محیط اجتماعی پیرامون خود از قبیل مساجد، پایگاه­های بسیج، ادارات و … رقم زده و در کنار تحصیل، خدمات متقابلی ارائه می­گردد. در این مرحله و نیز مرحله اشتغال تخصصی، حوزه می­تواند تفاهم نامه های همکاری را به سامان برساند.

اقدام و عمل «تخصصی»، همان کارویژه‌های طلبگی است که در «نهادها و سازمان­های مربوطه» واقع می‌گردد که پس از فرایند «استعدادسنجی و نیازسنجی»[۲] و جهت­گیری تخصصی و «دانش‌افزایی تخصصی» و«مهارت افزایی تخصصی» صورت می­پذیرد.

لازم به ذکر است رشته­های تخصصی حوزه و نیز مهارت­های مورد نیاز طلاب و روحانیون که تحت عنوان «درختواره رشته­های کاربردی و مهارتی حوزه­های علمیه» توسط مرکز آموزش­های کاربردی و مهارتی تهیه شده است در تطابق با ساحات تربیت، چینش و نظم جدیدی پیدا کرده است.

کارویژه­های روحانیت ابتدائاً بر اساس سازمان و محیط خدمت به سه محور کارویژه­ها در حوزه­های علمیه، جامعه و نظام تقسیم شده است که محل خدشه است چرا که تربیت نیروی انسانی در سازمان حوزه ابتدائاً با نظر به محیط و سازمان خدمت صورت نمی­گیرد به عبارت دیگر محیط و سازمان خدمت در گام اول اهمیت و اولویت ندارد و نمی­تواند معیار تقسیم و طبقه بندی کارویژه­ها قرار گیرد. در حوزه­های علمیه متناسب با ساحات تربیت، نیروی انسانی ساخته و آماده خدمت می­گردد بنابراین لازم است کارویژه­ها متناسب با ساحات و ابعاد تربیت تقسیم­بندی گردند. بر این اساس کارویژه­های خاصی تعریف ­می­شود که به حسب نیاز می­توانند در هر محیط و یا سازمانی به حسب نیاز مشغول خدمت گردند. همچنین هر شخص با هر کارویژه­ای در هر محیط و سازمانی می­تواند به امر آموزش و پژوهش، تبلیغ و ترویج یا مدیریت و اجراء بپردازد و این مهارت­های سه گانه را در موضوع و محیط خدمت خود به صورت تخصصی کسب نماید و به­کار گیرد.

متولیان تربیت طلاب در مدارس علمیه و وظایف معاونت تهذیب و تربیت، معاونت تبلیغ و دفتر سیاسی اجتماعی

در طرح جامع تهذیب و تربیت، «معاونت تهذیب و تربیت» عهده­دار مدیریت فرایند تربیتی در دوره پیش­حوزوی و دوره عمومی است و از آنجا که در ساحات تربیت، مهارت­های رسالت اجتماعی از جمله مهارت­های تبلیغ در نظر گرفته شده است و نیز ساحت­های سیاسی و انقلابی و فرهنگی و اجتماعی نیز در ساحات تربیت مورد توجه و برنامه­ریزی قرار گرفته است، و با توجه به ضرورت مدیریت هماهنگ و منسجم و متوازن برنامه­ جامع تهذیب و تربیت در همه ساحات، دخالت معاونت تبلیغ و دفتر سیاسی اجتماعی در امور تربیتی، معرفتی، مهارت­افزایی و هرگونه ارتباط با مدارس علمیه در مقطع مقدمات و سطح یک پذیرفته شده نیست و می­بایست دفتر سیاسی اجتماعی در روابط سیاسی و اجتماعی حوزه­های علمیه با جامعه و حکومت و نیز معاونت تبلیغ بر ساماندهی، آموزش و اعزام مبلغان سطح سه و دوره تخصصی متمرکز گردند.

ساماندهی حوزه­های علمیه و طلاب و روحانیون در برنامه جامع تهذیب و تربیت

دوره یکساله پیش­حوزوی

 همانطور که قبلاً توضیح داده شد؛ «انگیزه­سازی» لازمه هر حرکت تعالی بخش است و شروع پرشور و با انگیزه حیات طلبگی می­بایست با یک دوره اجمالی و فشرده و تجلی­بخش از کل حیات طلبگی همراه گردد. طلاب مبتدی در این دوره یکساله با اجمالی از ساحات تربیت از جمله ساحات علمی، تحصیلی، اجتماعی (اهداف، مسیر و مقصد طلبگی و رسالت و مأموریت تاریخی و اجتماعی حوزه­های علمیه)  آشنا شده و با آمادگی روحی و فکری کافی وارد مسیر طولانی سربازی امام عصر عج خواهند شد.

تخصصی شدن تحصیلات حوزوی

طلاب در دوره عمومی، متناسب با ساحات و مراحل تربیت سیر رشد و تعالی را گذرانده و در این دوره مطابق با طرح استعدادسنجی در ساحات گوناگون مورد ارزیابی قرار گرفته و در دوره تخصصی متناسب با نیازهای جامعه و استعدادسنجی صورت گرفته، در یکی از عرصه­های تخصصی ادامه تحصیل داده و نهایتاً در یکی از کارویژه­های حوزوی اشتغال خواهند یافت، لازم به ذکر است یکی از کارویژه­های طلبگی، فعالیت پژوهشی، اجتهادی و تولید علم است و طلابی که مایل باشند کل حیات طلبگی خود را در فضای علمی و اجتهادی و در موضوع فقه و اصول و مانند آن سپری کنند، در عرصه­های مربوطه ساماندهی خواهند شد.

تنظیم دوران تحصیل، خدمت و اشتغال

یک طلبه با سه برهه از حیات طلبگی مواجه است که عبارت­اند از «تحصیل»، «خدمت»، «اشتغال»؛ معمولاً دوران تحصیل در مقطع اول و دوم (عمومی و تخصصی) برجسته است، خدمت که عبارت است از هرگونه فعالیت و کنشگری اجتماعی از قبیل تبلیغ، فعالیت دینی و فرهنگی بصورت پاره وقت در مؤسسات و نهادها، خدمت سربازی در نهادهای دینی و فرهنگی و … از اواخر مقطع اول شروع می­شود و تا اواخر مقطع دوم و شروع کارویژه تخصصی (اشتغال) ادامه می­یابد.

برنامه­ریزی ۴۵ ساله حیات طلبگی

برای ساماندهی طلاب و روحانیون متناسب با برنامه جامع تهذیب و تربیت، باید حداقل و حداکثر زمان تحصیلات، خدمات و اشتغالات و مصادیق هر کدام بصورت دقیق ، محاسبه و معین گردد، هر طلبه می­بایست در مصادیق مشخص فعالیت تحصیلی یا خدمت­رسانی یا اشتغال داشته باشد. شهریه و حقوق و مزایا و حتی حق الزحمه اشتغال در آینده منوط به طی مراحل و کسب آمادگی­ها و مهارت­های لازم در هر عرصه است. در یک برهه چهل و پنج ساله می­بایست روزی هفت ساعت فعالیت تحصیلی، خدمت­رسانی و شغلی تعریف نمود.

نیازسنجی اجتماعی و نظام توزیع نیروی انسانی در عرصه­های تخصصی

علاوه بر معیارهایی نظیر استعدادسنجی، می­بایست بر اساس محاسبات و پایش­های صورت گرفته از نیازمندی جامعه و حکومت، توزیع نیروی انسانی بر اساس اصول و معیارهایی صورت گیرد تا اولاً ورود طلاب و روحانیون به عرصه­های تخصصی و سپس کارویژه­های متناسب با آن مطابق با نیازهای حکومت و اولویت­ها باشد، ثانیاً توزیع نیروها عادلانه و متوازن صورت گیرد.

ساماندهی نهادهای متکفل حضور و فعالیت طلاب و روحانیون

متناسب با هفت ساعت فعالیت تحصیلی، خدمت­رسانی (فعالیت پاره وقت در هر کدام از ساحات نظیر فعالیت تبلیغی، فعالیت پژوهشی، فعالیت سیاسی و اجتماعی و…) و اشتغال در کارویژه­های حوزوی؛ همه نهادها، سازمان­ها و مراکز مربوطه (أعم از مدارس علمیه، مراکز علمی تخصصی، دانشگاه­ها و پژوهشگاه­ها، کتابخوانه­ها، مؤسسات و نهادهای دولتی و رسمی و…) مورد رصد، شناسایی و مورد تعامل هدفمند قرار می­گیرند. همچنین بسیاری از طلاب اشتغال یا همکاری با نهادهای مردمی و غیرحکومتی یا غیررسمی دارند که می­بایست ضمن بررسی صلاحیت آنها و تعیین نقش­آفرینی آنها در رسالت­های حوزوی و مناسبات مالی و حقوقی ایشان در رابطه با طلاب و روحانیون مورد بررسی قرار گرفته و نظام هماهنگی بر آن­ها حاکم گردد.

تعامل و تعهدات متقابل مرکز مدیریت حوزه­ها و نهادهای حکومتی و مردمی

طلاب سرمایه­های حوزه­های علمیه هستند که سال­های زیادی سرمایه علمی و معنوی برای آنها هزینه شده است و اکنون نمی­توان این سرمایه­ها را به ثمن بخس در اختیار تام و کمال نهادها و ارگان­ها قرار داد! بلکه لازم است تعهداتی در قبال به خدمت گرفتن نیروها به مرکز مدیریت حوزه­های علمیه بدهند و سازمان حوزه نگاهبان و پاسدار حقوق نیروهای خود باشد و نیز بدینوسیله اهداف و مقاصد خود را در ساماندهی و رشد و تعالی نیروها پی‌گیری نماید از جمله نظام هماهنگ حق الزحمه و خدمات تربیتی و…

تداوم برنامه جامع تا پایان اشتغال

با ساماندهی طلاب و روحانیون در عرصه­های تخصصی و آموزش و مهارت کافی می­توان زمینه آمادگی و افزایش کیفیت نیروی انسانی و موفقیت ایشان را در عرصه­های گوناگون و کارویژه­های حوزوی فراهم آورد، بدین منظور در برنامه جامع تهذیب و تربیت، با هماهنگی و همکاری نهادهای مربوطه، انگیزه­سازی، دانش­افزایی و مهارت­افزایی حین اشتغال (ضمن خدمت) ادامه خواهد داشت. همچنین با تأکید بر هویت و رسالت طلبگی در هر موقعیت شغلی و اهتمام به تربیت طلبه در مقیاس «راهبر تربیتی»، ضامن حفظ هویت و رسالت هر طلبه و روحانی در هر موقعیت شغلی خواهد بود.

تحول ساختاری مدیریت حوزه­های علمیه بر محور قطب­های تخصصی

«تربیت» با نگاه حداکثری به تعریف و حدود و ثغور آن، گستره­ای به وسعت کل نظام تحصیلی حوزه­ علمیه  پیدا می­کند، طبعاً مدیریت این فرایند وسیع و گسترده تربیتی، الزامات و ساختاری متناسب می­طلبد. از طرفی برخی آسیب­ها و مشکلات وضعیت موجود در ساختارهای مدیریتی حوزه­های علمیه ایجاب می­کند با نگاه تحولی، سازمان و ساختاری متعالی تعریف و اقامه گردد. بر این اساس طرح جامع تهذیب و تربیت، الگوی تحولی ساختار مدیریت حوزه­های علمیه را نیز بر محور قطب­های تخصصی که متناظر با ساحات تربیت تعریف شده­اند، ارائه می­دهد.


[۱] در این طرح نسبت به تهیه محتوای لازم جهت معرفت افزایی و مهارت افزایی اجمالی طلاب با رویکرد کلی انگیزه­سازی و نیز پرورش مربی با عنوان «اساتید راهنما» اقدام مقتضی صورت می­گیرد.

[۲] طرح استعداد سنجی قطعه­ای از پازل برنامه جامع است که در یک فرایند چندساله در سال­های اول، سوم و ششم صورت می­گیرد. سال ششم مقطع ورود به دوره تخصصی است و محورهای استعداد سنجی مطابق با ساحات تربیت و عرصه­های تخصصی خواهد بود.

لینک کوتاه : https://tahzib.ismc.ir/?p=1136

برچسب ها

ثبت دیدگاه

مجموع دیدگاهها : 0در انتظار بررسی : 0انتشار یافته : ۰
قوانین ارسال دیدگاه
  • دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تیم مدیریت در وب منتشر خواهد شد.
  • پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
  • پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.