در سلسله نشست های تهذیب و تربیت، مباحثی با عنوان «اندیشه‌های راهبردی تهذیب و تربیت» توسط حجت الاسلام والمسلمین عالم زاده نوری معاون تهذیب و تربیت حوزه های علمیه مطرح می شود که اولین بخش آن به موضوع «جمع سپاری و مردمی‌سازی تربیت» اختصاص دارد که در ادامه می آید:
بخش اول
لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمیزانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ[۱]
قُلْ إِنَّما أَعِظُکُمْ بِواحِدَه أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ[۲]
رهبر معظم انقلاب: «مسئله‌ی اصلی ما، مسئله‌ی مردم است؛ حضور مردم، میل مردم، اراده‌ی مردم، عزم راسخ مردم. این را باید عرض کنیم؛ در همه‌ی تحولات و جنبش‌های گوناگون اجتماعی بزرگ، نقش مردم، نقش معیار است».[۳] «در حوزه‌ی علمیه‌ی صحیحِ شیعی، همه به‌خصوص طلاّب جوان، باید خود را در صفوف اوّل حرکتِ عظیمِ جامعه بدانند».[۴]
مقدمه
بزرگ مربی عالمیان، پروردگار متعال است که هدف خلقت را هدایت انسان‌ها در مسیر عبودیت و سعادت (وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ)[۵] و هدف بعثت را حاکمیت دین خدا بر جان‌ها و جوامع بشری قرار داده است: (هُوَ الَّذی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولاً مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَه[۶]/ هُوَ الَّذی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدی وَ دینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُون[۷]).
خدای متعال به‌واسطه‌ی رسول خود، ثقلین را ریسمانی برای رسیدن به هدایت و سعادت و دستاویزی برای تمسک قرار داده است: «مَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِی أَبَداً».[۸]
در این بیان نورانی؛ تمسک به قرآن، همانا تمسک به امام، و تمسک به امام، همانا تمسک به قرآن است (وأَنَّهُمَا لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْض)؛[۹] بنابراین تمسک به قرآن بدون تمسک به امام، انحراف و ضلالت است و تمسک به امام نیز در پیروی و هماهنگی تام با او است؛ «و قَلْبِی لَکمْ مُسَلِّمٌ وَ رَأْیی لَکمْ تَبع و نُصْرَتِی لَکمْ مُعَدَّه».[۱۰]
شیعه‌ای که تمام حالات روحی و قلبی‌اش و همه اندوخته‌های علمی و دانشی‌اش و همه‌ی رفتارها و تکالیف عملی‌اش را با امام هماهنگ نماید و بی‌کم‌وکاست قدم در راه امام و اهداف او گذارد به سعادت و تربیت دینی مطلوب دست یافته است؛ زیرا همراهی و پیوند با امام، شرط زندگی توحیدی و محور تربیت دینی و اخلاقی است (بشروطها و انا من شروطها).[۱۱]
بی‌شک عصر غیبت امام، با همه ابتلاءات و دشواری‌ها، عصر تربیت و تکامل شیعه و ارتقای او به بالاترین مدارج توحید و ولایت است و تمرین ولایت‌مداری حول نایب امام زمان، شیعیان را برای فرمان‌برداری کامل از امام عصر آماده و توانا خواهد ساخت. تربیت دینی در عصر غیبت به معنای همراهی و همدلی با دغدغه‌های ولیّ در پیشبرد اهداف حکومت اسلامی، همفکری بر محور دغدغه‌های ولیّ و نصرت و یاری عملی او در مسیر تحقق چشم‌انداز تمدن اسلامی و اهداف انقلاب است.
حوزه‌های علمیه در تربیت اخلاقی و معنوی علمداران دین، عالمان مجاهد، هادیان عامل و مجاهدان ولایت‌مدار در طول تاریخ خصوصاً در عصر امام خمینی; پیشگام و موفق بوده‌اند و همواره مسیر خودسازی طلبه را به جامعه‌سازی و پیشبرد اهداف اجتماعی اسلام منتهی دانسته‌اند؛ (إِلاَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ)[۱۲] زیرا خودسازی و معنویت در عزلت و انزوا و بدون اهتمام به امور مسلمین معنا ندارد.[۱۳]
این خودسازی که در بستر سلوک جمعی بر محور ولایت و در میدان عینی جامعه واقع می‌شود همان اخلاق و معنویت مورد نظر بنیان‌گذار انقلاب و رهبری معظم است که می‌بایست ثمراتش را در جامعه‌سازی و تمدن‌سازی مشاهده نمود وگرنه سلوک فردی منهای رسالت اجتماعی به «تربیت مجاهدان ولایت‌مدار» نمی‌انجامد و چه بسیار است فاصله میان قاعدان و مجاهدان![۱۴]
معاونت تهذیب و تربیت حوزه‌های علمیه، اخلاق و معنویت را در عصر امام خمینی، بر محور ولایت و تربیت عالمان مجاهد ولایت‌مدار دنبال می‌کند و این سخن مقام معظم رهبری را در آغاز درس خارج فقه‌شان طلیعه رویکردهای تحولی خود می‌داند که فرموده‌اند: «اگر دیدیم درحوزه‌های علمیه، شورِ علمی هست، اما این شورِ علمی و کار علمی، خلأهای نظام را چنان که باید، پر نمی‌کند، باز باید به مسئله‌ی تهذیب توجه کنیم. برای این‌که اگر اخلاق و تهذیب نفس در حوزه‌ها باشد و صفای نفس ناشی از آن پیدا شود، هر کلمه‌ای که خوانده شود، باید به نفع مردم و جامعه باشد».[۱۵] «معنویت یعنی مسیری که انقلاب با او حفظ می‌شود، تقویت می‌شود، تلألو پیدا می‌کند و آن در حصار درس و کلاس به‌دست نمی‌آید».[۱۶]
لازم به ذکر است رویکرد تحولی معاونت تهذیب و تربیت با اعتقاد کامل به رسالت اجتماعی حوزه و روحانیت در تحقق اهداف انقلاب و تمدن اسلامی با تدوین و تحقق راهبردها و برنامه‌های زیر تعریف شده است:
۱. عنایت به تعریفی کامل از تربیت و اخلاق و معنویت در مقیاس «سلوک جمعی در عصر امام خمینی»؛
۲. تربیت طلبه در مقیاس «راهبر تربیتی ولایت‌مدار»؛
۳. تأکید بر «رسالت اجتماعی» حوزه و طلبه؛
۴. ارتقای بصیرت و بینش اجتماعی طلاب از طریق طرح تحول بسیج طلاب و روحانیون و طرح‌هایی در رابطه با بیانه‌ی گام دوم انقلاب و مسائل پیش‌روی نظام خصوصاً در عصر تقابل تمدن اسلامی با تمدن غرب؛
۵. تأکید بر اصل «تربیت در مسیر خدمت و خدمت ضمن تربیت»، یا به بیان دیگر «خدمت اجتماعی در ضمن رشد و رشد در ضمن خدمت»؛
۶. مردمی‌سازی تربیت و مدیریت شبکه‌ای ظرفیت‌های عمومی در جهت پیشبرد اهداف تربیتی و تهذیبی؛
۷. عنایت به ظرفیت‌های تربیتی فرهنگ، تربیت محیطی و ایجاد فضای متعالی و مناسب برای تربیت به مثابه کارخانه انسان‌سازی؛
۸. فراگیری تربیت و محوریت اخلاق و معنویت در همه شئون، ارکان و اجزای حوزه‌های علمیه و حیات طلبگی؛
۹. تربیت متکامل و متوازن و فراگیری آن در همه ساحات و ابعاد وجودی طلبه اعم از معنوی، اعتقادی، عبادی، علمی، عقلانی، سیاسی، انقلابی، اجتماعی، خانوادگی، رسالتی، حرفه‌ای، معرفتی و بصیرتی و…؛
۱۰. عنایت به سنت‌های ارزشمند و فراموش شده حوزوی در استادمحوری و شاگردپروری و تربیت مربیان دلسوز و تشکیل شبکه ارتباطی اساتید و شاگردان.
این نوشتار به غرض بحث و بررسی پیرامون راهبرد ششم یعنی «مردمی‌سازی تربیت» و بیان چیستی، چرایی و چگونگی آن پدید آمده است. «مردمی‌سازی» به مشارکت گرفتن توده‌ی انسان‌ها و به میدان آوردن اراده‌های همگانی است که ضرورت انکارناپذیر کارهای بزرگ، خصوصاً سازندگی انسان در فضای حوزه‌های علمیه به شمار می‌رود.
ادامه دارد …
[۱] سوره حدید، آیه ۲۵.
[۲] سوره سبأ، آیه ۴۶.
[۳] رهبر معظم انقلاب، ۲۰/۰۷/۱۳۹۰.
[۴] رهبر معظم انقلاب، ۲۰/ ۶/ ۱۳۷۳.
[۵] سوره ذاریات، آیه ۵۶.
[۶] سوره جمعه، آیه ۲.
[۷] سوره توبه، آیه ۳۳ و سوره صف، آیه ۹.
[۸] طبرسی؛ الاحتجاج؛ ج۲، ص ۳۸۰.
[۹] همان.
[۱۰] زیارت جامعه کبیره، محمد بن حسن طوسی؛ تهذیب الاحکام؛ ج۶، ص۹۹.
[۱۱] صدوق؛ امالی، ص۲۳۵.
[۱۲] سوره عصر، آیه ۳.
[۱۳] امام صادق علیه السلام به نقل از رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: «مَنْ أَصْبَحَ لَا یَهْتَمُّ بِأُمُورِ الْمُسْلِمِینَ فَلَیْسَ مِنْهُمْ وَ مَنْ سَمِعَ رَجُلًا یُنَادِی یَا لَلْمُسْلِمِینَ فَلَمْ یُجِبْهُ فَلَیْسَ بِمُسْلِم؛ کسی که صبح کند و دغدغه‌مند کارهای مسلمانان نباشد او از آنان نیست و کسی که صدای مردی بشنود که فریاد کمک‌خواهی از مسلمانان را سر دهد و پاسخش را ندهد مسلمان نیست (کلینی؛ الکافی، ج ۲، ص ۱۶۴).
[۱۴] خدای متعال این فاصله را این گونه توصیف کرده است: «لایَستَوِی القاعِدونَ مِنَ المُؤمِنینَ غَیرُ أُولِی الضَّرَرِ وَالمُجاهِدونَ فی سَبیلِ اللَّهِ بِأَموالِهِم وَأَنفُسِهِم فَضَّلَ اللَّهُ المُجاهِدینَ بِأَموالِهِم وَأَنفُسِهِم عَلَی القاعِدینَ دَرَجَهً وَکُلًّا وَعَدَ اللَّهُ الحُسنی وَفَضَّلَ اللَّهُ المُجاهِدینَ عَلَی القاعِدینَ أَجرًا عَظیمًا» (سوره نساء، آیه ۹۵).
[۱۵] رهبر معظم انقلاب، ۲۰ /۶/ ۱۳۷۳.
[۱۶] رهبر معظم انقلاب، ۷/ ۹/ ۱۳۸۳.
