سومین دوره سراسری «طرح نظام جامع اندیشه اسلامی» بر پایه آرای متفکران انقلاب اسلامی از سوی معاونت تهذیب و تربیت مرکز مدیریت حوزه های علمیه برگزار شد. این طرح نظام با رویکرد «طرح کلی اسلام به مثابه زیرساخت تمدن اسلامی» ویژه طلاب پایه ۴ به بالا است که تیر و مرداد ۱۴۰۱ در مشهد برگزار شد.
به همین بهانه گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام میثم قاسمی، مسئول طرح نظام جامع اندیشه اسلامی انجام شد . مشروح آن را بخوانید :
درباره ماهیت و فلسفه طرح نظام جامع اندیشه اسلامی و دوره ای که برگزار شد، توضیحاتی را بفرمایید.
طرح نظام جامع اندیشه اسلامی در واقع یکی از ایده‌ها و ابتکارات مدیر حوزه‌های علمیه آیت‌الله اعرافی است و اهمیت موضوع همان بس که شخصاً پیگیر برگزاری این دوره بوده‌اند. این طرح بسیار ارزشمند و زیربنای تحول عمیق آموزشی و معرفتی در حوزه‌های علمیه است. نظام جامع اندیشه اسلامی در واقع این ایده را پیگیری می‌کند که مجموعه معارف دینی، منظومه معارف، احکام، اخلاقیات و منظومه آنچه که ما به عنوان اسلام می‌شناسیم، دارای یک سخت‌هسته مرکزی می باشد که این همان نقطه ای است که این منظومه از آن پدید آمده و تبدیل به یک طرح زندگی‌ساز و ایده‌ای عملیاتی برای زندگی بشر شده است.
ما دین را به عنوان ایده عملیاتی برای زندگی بشر می‌پذیریم و بر این اساس که وارد وادی آموختن علوم دینی می‌شویم. نظام جامع اندیشه اسلامی در مقابل آن سخت‌هسته این اندیشه تمرکز دارد و تلاش می‌کند که آن نقطه محوری و نقطه مرکزی که اصل و اساس و زیربنای اندیشه دینی را تشکیل می‌دهد، آن نقطه را در دست بگذارد، تمرکز کند و به عنوان یک آموزه زیربنایی و ضروری به فضای حوزه‌های علمیه منتقل کند و طلاب را با مبانی و زیربناهای اندیشه‌ای مکتب اسلام آشنا کند. از این جهت نظام جامع اندیشه اسلامی یک برنامه‌ای است که جز ضروریات فضای طلبگی قرار می‌گیرد در همین سطح و در رتبه اندیشه‌های ناگزیر و اندیشه‌های ضروری برای طلبگی ارزیابی می‌شود، تلقی حوزه هم امروز از این بحث است.
چه چیزی قرار است از این نظام جامع استخراج گردد؟
اگر بخواهیم یکی دو جمله درباره نظام جامع اندیشه اسلامی بیان شود، بهتر است بگویم ما اگر بخواهیم این نظام جامع و نقطه مرکزی را استخراج کنیم، ناگزیر باید به منابع مطلق و مراجع اطمینان‌آور این اندیشه مراجعه کنیم. قطعاً قرآن و روایات جز منابع اصلی محسوب می‌شوند، لکن الزاماً مراجعه به متن قرآن یا متن روایات به معنای دستیابی و آن سخت‌هسته مرکزی نیست و ما باید برای دستیابی به آن سخت‌هسته مرکزی یا آن نظام اندیشه اسلامی اندیشمندانی که در این حوزه تلاش کردند و بر میراث قرن‌ها تفکر شیعی بر سر سفره میراث قرن‌ها تفکر شیعی نشستند، آن اندیشمندان را مبنا و معیار خودمان قرار دهیم و نقطه اشتراک آن اندیشمندان را در نظام جامع اندیشه اسلامی استخراج کرده و به عنوان زیربنا و مبنای این طرح و کلیه امور معرفتی حوزه علمیه قرار دهیم.
بر این اساس بود که ما اندیشه و تفکر اندیشمندان تراز تشیع که در تبیین عقلانی، تبیین معقول و تبیین ناظر به عملیات اندیشه اسلامی تبحر داشتند را مبنا قرار دادیم و آنها را به عنوان پایه و زیربنای این طرح پذیرفتیم و در مورد آن مطالعه می‌کنیم، نقطه مشترک این اندیشمندان به طور مشخص در حرکت عظیم انقلاب اسلامی نقش ویژه‌ای داشتند، انقلاب اسلامی را محصول تمدن تشیع، محصول رشد فکری علمای شیعه می‌دانیم و این اندیشمندانی که از آنها اسم خواهیم برد، کسانی هستند که در این فضا یک تجربه عملیاتی موفق درحوزه اندیشه‌ورزی داشتند و در واقع نرم افزار انقلاب اسلامی را ایشان تهیه کردند و هر گوشه‌ای از این انقلاب مبتنی است بر رهاوردی از اندیشه این بزرگواران. این اندیشمندان عبارتند از: حضرت امام خمینی(ره)، مقام معظم رهبری، علامه طباطبایی، شهید مطهری، شهید صدر، شهید بهشتی، آیت الله مصباح یزدی(ره)، آیت الله جوادی آملی و مرحوم علامه جعفری(ره)، این شخصیت ها، اندیشمندان محوری هستند که نظام جامع اندیشه اسلامی برگرفته از فضای اندیشه‌ای و فکری ایشان است.
نقطه ثقل و مرکزی اندیشه این شخصیت‌ها کجاست؟
اگر بخواهیم نقطه مرکزی اندیشه اسلامی را نام ببریم به طور مشخص، اندیشه توحیدی و امتداد این اندیشه توحیدی با رویکرد امتداد در زندگی فردی و جمعی در واقع همان سخت‌هسته‌ای است که بین همان اندیشمندان هم مشترک است، حالا این اندیشمندان براساس همان مبنای اندیشه توحیدی هرکدام در یک حوزه‌ای امتداد معرفی داشتند، هرکدام در حوزه‌ای تلاش ویژه کرده‌اند و اگر مجموع این ها با یک نگاه کل‌نگر و نگاه به اشتراکات مورد توجه قرار بگیرد، به نظر می‌آید میراث بسیار گرانبها و ارزشمندی را در اختیار فضلای حوزوی قرار می‌دهد که می‌توانند بر این اساس کارهای بزرگی انجام دهند.
اهداف این طرح چیست؟ چه ویژگی هایی دارد؟
بدون تردید برنامه ریزی و طراحی این طرح اهدافی را به دنبال دارد، بازگشت به اصالت‌های علمی تشیع یکی از اصلی ترین اهداف این طرح است. ما معتقدیم اندیشه شیعه یک اندیشه بالنده است، یک اندیشه کاملاً درون‌زا و رو به رشد می باشد، بنابراین ما نیاز نداریم حتماً خودمان را در مقام دفاع قرار بدهیم تا بتوانیم اعتقاداتمان را بیان کنیم، ما معتقدیم اعتقادات اصیل اسلامی یک اعتقادات مبتنی بر کنشگری و هجمه به مبانی غربی و اندیشه‌های مادی است، بنابراین لازم می دانیم یک بار به خودی خود این فضای اندیشه اسلامی را بدون اینکه در مقام پاسخگویی به آنچنان هجمه های دشمن باشیم، بازخوانی کنیم، البته بعد از آن هم حتماً توانمندی در مقام پاسخگویی هم برای طلاب به وجود خواهد آمد. لذا ما تمرکز می‌کنیم بر روی اینکه توحید چیست؟ ابعاد توحید، امتدادهای اندیشه توحیدی در صحنه نظریات کلان، در صحنه نظامات فردی و اجتماعی و در صحنه نظامات اجرایی و عملیاتی، این چند لایه را در فضای طرح نظام جامع اندیشه اسلامی پیگیری می‌کنیم.
ویژگی و اصالت این طرح این است که به طلاب در تقویت هویت طلبگی کمک کند. هویت طلبگی را امری می دانیم که در فضای اندیشه ای مناسب خودش شکل پیدا کرده و طلبه در این فضا، رسالت تمدنی خودش را به درستی درک می‌کند. طلبه در این دوره به این تجربه عینی می رسد که دروسی که می‌خوانده‌ایم چه نقش تمدنی دارند، دروسی که می‌خواندیم چه ارتباطی با زیربناهای فکری و اندیشه‌ای برقرار می‌کند و فضای طلبگی برای آنان به یک فضای معنا داری تبدیل می‌گردد. برقراری ارتباط معنا دار بین علوم و تمرکز بر اصالت طلبگی از ناحیه استاد و هم محتوا از دیگر ویژگی های این طرح است.
طلبه‌ای که وارد این طرح می‌شود احساس نمی‌کند که حوزوی بودن برای او مزیتی نداشته است و ای کاش مثلاً مثل فلان استاد دانشگاهی بود، بلکه همه مقدورات ما در طرح نظام جامع اندیشه اسلامی براساس مقدورات طلبگی و بر اساس فضای طلبگی طراحی شده و یک طرح اصیل طلبگی را در طرح نظام جامع اندیشه اسلامی پیگیری، طرح‌ریزی و برنامه‌ریزی کرده‌ایم و این جزو مسائلی است که ما به عینه شاهد هستیم که طلاب خودشان را کاملاً با یک طرح طلبگی و ناظر به نیازهای طلبه در جامعه و نیازهای طلبه در عرصه جامعه‌سازی حتی تمدن‌سازی، خود را مواجه می‌بینند.
از جمله دیگر ویژگی‌های طرح نظام جامع اندیشه اسلامی می‌توان به؛ «رویکرد تاریخی به سیر اندیشه معرفتی اندیشه اسلامی» و «تبیین مبتنی بر نظام‌وارگی و اصیل بودن اندیشه اسلامی» و «توجه به امتدادهای تمدنی اندیشه اسلامی» اشاره کرد و این موضوع بسیار قابل توجه است که نظام جامع اندیشه اسلامی را از سایر نظام ها و الگوهای دیگر جدا می‌کند. طلبه ای که در این طرح وارد می شود در واقع در حد میانه و خط بین مبانی کنشگری اجتماعی و زندگی شخصی خودش در حال حرکت است.
در خصوص برگزاری طرح در مشهد مقدس نکاتی را بفرمایید
این دوره در مشهد مقدس به مدت ۱۲ روز و با حضور گزینشی و کیفی، میزبان ۶۴ نفر طلبه و استادیار بودیم که در واقع دونیم دوره را سپری کردند، نیم‌دوره اول مباحث مبنایی و زیربنایی را بیان کردیم در آیین افتتاحیه خدمت حجت‌الاسلام و المسلمین عالم‌زاده نوری، معاون تهذیب و تربیت حوزه‌های علمیه بودیم و پیام آیت‌الله العظمی جوادی آملی قرائت شد. جملات بسیار محوری و حیاتی را ایشان در این پیام ۱۵ دقیقه‌ای بیان فرمودند که بسیار ارزشمند بود.
در نیم‌دوره اول، یک روز به بحث تبیین بحث منظومه، نظام و تفاوت نظام منظومه و معاد نظام جامع اندیشه اسلامی و تبیین طرح برای طلاب پرداخته شد. یک روز کامل مقدمه‌سازی توسط استاد فلاح شیروانی صورت گرفت و بعد از آن اساتید دیگری همچون؛ استاد اسدپور را در محضرشان بودیم. به مدت ۴ روز به ابعاد مختلف نظام اندیشه توحیدی پرداخته شد، یک روز، هستی‌شناسی توحیدی، یک روز طرح واره اندیشه توحیدی بود که کلیت و کلان فضای اندیشه توحیدی برای طلاب بیان شد، یک روز، هستی‌شناسی توحیدی، یک روز انسان‌شناسی توحیدی، یک روز هم خط‌مشی اجتماعی توحیدی درآمدی بر الهیات اجتماعی در نیم دوره اول به پایان رسید.
در نیم‌دوره دوم ۵ روز از ۵ استاد برجسته حوزه های علمیه همچون آیت الله اراکی با موضوع اندیشه شهید صدر، حجت الاسلام والمسلمین حسینی کوهساری با موضوع اندیشه شهید مطهری، حجت الاسلام والمسلمین ذوعلم با موضوع اندیشه مقام معظم رهبری در ۴ جلسه به طور مفصل پیرامون ابعاد مختلف اندیشه مقام معظم رهبری نکاتی را بیان کردند.
۲ روز بعد دیگر را علاوه بر برنامه اختتامیه، طلاب در خدمت استاد سیدمهدی موسوی بودند، ایشان در واقع به یک معنا مبدع طرح نظام جامع اندیشه اسلامی هستند و کتاب ارزشمندی تحت عنوان نظام جامع اندیشه اسلامی در بیان امام و رهبری را اخیراً به چاپ رسانده اند، که ما کتاب را تقدیم به طلاب حاضر در دوره کردیم که فضای نظام جامع اندیشه اسلامی را ایشان با رویکرد حضرت امام و علامه طباطبایی و با یک قیاسی بین این دو منظومه فکری در ۷ جلسه محضرشان بودیم، بیان کردند.
امید است برنامه های این ۵ روز را همراه با مراسم اختتامیه برای سال آینده به یک کتاب آموزشی تبدیل کنیم.
در روز اختتامیه نیز در خدمت استاد حسن رحیم‌پور ازغدی بودیم که حول مسئله نظام اندیشه و ضرورتش در فضای فکری حوزه و اداره جامعه با بیان شیوا و شواهدی که از مباحث تاریخی و مباحث معرفتی و قرآنی آوردند، برای طلاب ارائه گردید.
و نکته آخر
این دوره علاوه بر بعد آموزشی، جنبه تربیتی بسیار خوبی هم داشت، با تدبیری که اتخاذ شده بود در طول دوره از اساتید اخلاقی همچون حجت الاسلام والمسلمین کفیل به صورت شبانه روزی طلاب بهره مند می شدند، و این توفیق را داشتیم که هر روز بعد از نماز صبح در رواق دارالهدایه جایگاه مخصوص جلسات خدمت استاد کفیل و بعد از آن هم چند روزی خدمت استاد محمد بهشتی بودیم. هر روز سرویس رفت و برگشت به حرم مطهر را حدود نیم ساعت، ۴۵ دقیقه به اذان صبح از محل اردوگاه داشتیم که مورد استقبال گسترده طلاب قرار می گرفت. علاوه بر این ما جلسات فرهنگی را با حضور استاد محسن مجتهدزاده از فعالین عرصه بین‌الملل، آمریکای لاتین برپا می کردیم و حجت الاسلام والمسلمین صالح پرور با مباحث تبلیغی و نکات کاربردی در خدمت طلاب حاضر در دوره بودند.
برگزاری دو مسابقه علمی و همچنین تریبون آزاد ویژه طلاب حاضر در دوره از دیگر برنامه های متنوع ما در این دوره بود.
گفت وگو: اکبر پوست چیان
