حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعالم زاده نوری، معاون تهذیب وتربیت حوزه‌های علمیه در آیین آغاز نخستین دوره پودمانی «طرح تعالی» ویژه اساتید حوزه علمیه قم و برخی دیگر از استان ها که در شهرستان خوانسار در حال برگزاری است، اظهار کرد: در فرایند تربیت جامع طلبه در مدارس علمیه عناصر گوناگونی از جمله مدیر مدرسه، معاون تهذیب و تربیت، اساتید و سایر معاونان، استاد اخلاق، مشاور و نیز مربی یا راهنما در یک تعامل هماهنگ تحت عنوان شورای «تهذیب و تربیت مدرسه»، فرایند تهذیب و تربیت طلاب را رقم می زنند.
معاون تهذیب و تربیت حوزه های علمیه افزود: در بین تمام ظرف‌های تعلیم و تربیتی موجود در کشور هیچ کدام از بُعد تهذیب وتربیت به پای مدارس علمیه نمی‌رسند و در این میان نقش مدیر بسیار ویژه و حائز اهمیت است، چرا که دارای شأن تربیتی و نیز پاسخگویی به همه امور مدرسه است.
وی ادامه داد: در تهذیب و تربیت طلبه، عوامل گوناگونی مؤثر هستند، اما مسئولیت اصلی با مدیر است، زیرا مدیر می‌تواند همه را در امر تهذیب و تربیت بسیج کرده و امکانات و ظرفیت‌های مدرسه را بدین منظور به‌کار گیرد و پشتوانه محکم و استواری برای دیگر عوامل تربیتی باشد.
استاد حوزه علمیه قم بیان کرد: مدیر مدرسه علاوه بر صلاحیت های شخصیتی و علمی و مهارتی حتماً باید بر اهداف و آرمان طلبگی مشرف و نسبت به آنها به شدت معتقد باشد، اما با توجه به کثرت مشغله در امور اجرایی مدرسه جز در مدارس کم‌جمعیت نمی‌تواند با همه طلاب از نمای نزدیک ارتباط برقرار کند و احوال آنان را در معاشرت و مجالست صمیمی پیگیری نماید، به همین جهت نام معاون تهذیب در نظر گرفته است و او در تعامل و همکاری با مربی یا راهنمای تهذیبی می‌تواند رشد و تعالی طلاب را در همه ساحات تربیتی به صورت متوازن و تخصصی رقم بزند.
حجت‌الاسلام والمسلمین عالم زاده نوری همچنین به مصوبه ۱۶۲۰ شورای عالی حوزه‌های علمیه و همراهی خوب شورای عالی اشاره کرد و گفت: این مصوبه در واقع پاسخ به مصوبه ۱۵۰۹ شورای عالی بود که با عنوان «آیین‌نامه جذب و بکارگیری راهنمایان تهذیبی-تربیتی در واحدهای حوزوی» توسط معاونت تهذیب تدوین و از سوی شورای عالی تصویب و ابلاغ گردید.
وی با بیان اینکه در طرح تربیتی جامع معاونت تهذیب و تربیت «هر استاد یک مربی» است، افزود: استاد مهم‌ترین عامل مباشر تربیت طلبه است که بیشترین ارتباط را با او دارد و ماندگارترین اثر را در ذهن و دل طلبه بر جای می‌گذارد. نقش استاد در شکل‌دهی به اندیشه، انگیزه و رفتار طلبه بی‌همتاست و بیشترین عهده‌داری و رسیدگی در حق طلبه نیز از او انتظار می‌رود.
حجت‌الاسلام والمسلمین عالم‌زاده نوری به برخی از ویژگی‌های اساتید پرداخت و اظهارکرد: یکی از بسترهای تربیت و تحول انسان ارتباط است و فرصت استاد برای ارتباط با طلبه از همه بیشتر می‌باشد. استاد روزانه با طلبه مرتبط بوده و فرصت تأثیرگذاری طولانی در اختیار دارد، لذا می‌تواند در این فرصت حرف بزند، عاطفه بورزد، برانگیزد، راهنمایی کند، هشدار دهد، بشکند، بسازد و برافروزد.
معاون تهذیب و تربیت حوزه‌های علمیه ادامه داد: طلبه در مقابل مقام علمی استاد به‌نحو طبیعی تبعیت می‌کند و شیفته جلوه‌های علمی او می‌گردد. طلبه، کوچکی خود را در مقابل استاد به علم حضوری درمی‌یابد و سپر دفاعی خود را در برابر عظمت او می‌گشاید. گویا اعتبار علمی استاد خودبه‌خود به شخصیت او سرایت می‌کند و به اعتبار شخصیتی تبدیل می‌گردد و اعتماد می‌آفریند؛ اعتمادی که بزرگ‌ترین سرمایه در اثرگذاری تربیتی است.
وی اذعان کرد: استاد برخلاف مدیر، معاون آموزش، معاون تهذیب، پرسنل اجرایی و حتی استاد اخلاقی که هفته‌ای یک روز می‌آید، با گروه محدودتر و جمعیت کمتری روبه‌روست و مشکلات آنان را از نمای نزدیک می‌بیند، با سرعت و دقت بیشتری درمی‌یابد و امکان شناخت استعدادها، قوت و ضعف طلبه را بیش از همه و پیش از همه دارد. اُنس و صمیمیت استاد در ارتباط طولانی با طلبه روزبه‌روز بیشتر می‌شود و زمینه اثرگذاری و نقش‌آفرینی او هموارتر می‌گردد. همین انس و صمیمیت است که طلبه را به درددل با استاد و بیان مسائل فردی خود تشویق می‌کند و از او اُذُن خیر و سنگ صبوری برای مشکلات طلبه پدید می‌آورد.
استاد حوزه ودانشگاه تصریح کرد: تأثیر استاد در طلبه قطعی است. استاد حتی اگر نداند و نخواهد، رنگ شخصیت خود را به طلبه انتقال می‌دهد و بر او اثر می‌گذارد. این فرایند ناخودآگاه را باید به وادی آگاهی و مهارت استاد کشاند، اساتید باید این ظرفیّت بزرگ تربیتی را به درستی بشناسند و با درک عمیق از جایگاهی که در آن قرار دارند آن را شناخته و مدیریت کرده و از ظرفیت آن به نفع تربیت بهره بگیرند، این فرآیند تربیتی که متن کار استاد است در واقع «تربیتی پنهان و نامرئی» فراتر از آموزه‌ها و ارتباطات کلاسیک تربیتی است که می‌توان بهینه‌اش ساخت و به کارش گرفت.
حجت الاسلام والمسلمین عالم زاده نوری تأکید کرد: البته توجه داریم که درجه اثرگذاری استاد و اثرپذیری طلبه از او به عوامل گوناگونی مانند قابلیّت شاگردان و فاعلیّت اساتید و نیز شرایط محیطی بستگی دارد، بنابراین تأثیر اساتید، مانند هم نیست همان‌گونه که تأثیر یک استاد در همه شاگردان مشابه نیست.
وی در بخش دیگری از سخنان خود به موضوع اساتید مشاور در مدارس اشاره کرد و گفت: هم‌اکنون در بسیاری از مدارس علمیه از «اساتید مشاور» استفاده می‌شود. این اساتید خدمات ارزشمندی ارائه می‌دهند که حضور آنان را در مدرسه و در میان طلاب ضروری و جایگزین‌ناپذیر ساخته است.
معاون تهذیب و تربیت حوزه‌های علمیه افزود: مشاوران در مدارس دو دسته‌اند: نخست، مشاورانی که تحصیلات تخصصی مشاوره و روان‌شناسی دارند و با اصول و فنون مشاوره به شکل آکادمیک آشنا هستند و در شاخه‌های مختلف روان‌شناسی(روان‌شناسی عمومی، رشد، یادگیری، انگیزش و هیجان، شخصیت، اجتماعی، و…) واحدهایی را گذرانده‌اند؛ برخی از اینها مدرک تخصصی دارند و برخی دیگر در دوره‌های پودمانی شرکت کرده‌اند و مدرک رسمی در این زمینه ندارند. وجود این مشاوران آموزش‌دیده در مدارس علمیه ضروری است و این طیف از اساتید، گره‌گشای بسیاری از معضلات و حلال مشکلات فراوان طلاب جوان هستند.
وی به دومین دسته از مشاوران مدارس اشاره کرد و ادامه داد: مشاورانی که با تکیه بر تجارب موفق شخصی در عالم طلبگی به عنوان یک برادر بزرگ‌تر برای طلاب به مشکلات آنان رسیدگی می‌کنند و آنها را ارشاد می‌کنند. بسیاری از اساتید مدارس به این معنا مشاورند؛ یعنی در دسترس طلبه‌ها قرار دارند و در ضمن کلاس درس یا پیش و پس آن، تجارب خود را در اختیار طلبه قرار می‌دهند و در قامت یک پدر یا برادر بزرگ‌تر به قدر توان مشکلات آنان را حل می‌کنند، پرسش‌های آنها را پاسخ می‌دهند و راهنمایی می‌کنند.
استاد حوزه علمیه قم بیان کرد: به خوبی روشن است که شأن و اعتبار این اساتید در نظر طلاب نباید آنان را به وادی مسائل تخصصی مشاوره بکشاند و به آنها جرأت و جسارت ورود در معضلات خاص و اختلالات روانی (وسواس، اضطراب، افسردگی، دوقطبی و مانند آن) را بدهد. درمان این گونه آسیب‌ها به تخصص و تسلط ویژه نیاز دارد و مداخله ناشیانه دیگران شبیه مداخله در درمان بیماری‌های حادّ جسمی بیش از آنکه سودمند باشد گره را کورتر می‌کند.
معاون تهذیب و تربیت حوزه‌های علمیه به موضوع «مربی راهنما» اشاره کرد و گفت: در کنار این مشاوران خدوم، عنصر دیگری نیز به عنوان «راهنمای تهذیبی تربیتی» در ساختار مدارس علمیه ضرورت دارد. ایده مؤثر برای تهذیب و تربیت جامع طلبه، احیای سنت اخلاقی تربیتی کهن حوزه‌های علمیه است که در آن اساتید، فراتر از کلاس درس و علاوه بر آموزش مفاهیم و اصطلاحات نظری، در حق طلاب، رسیدگی و عهده‌داری می‌کنند. وجود چنین استادی که از آن به «راهنمای تهذیبی» یاد می‌کنیم در مدارس علمیه ضامن تربیت عملی طلبه و تأمین‌کننده هویت و جامعیت شخصیت او متناسب با وظایف طلبگی و نیازهای جامعه است.
وی افزود: همان گونه که پیش‌تر گفته شد مهم‌ترین هنر مربیان و راهنمایان تهذیبی «ارائه‌ی آرمان و ایجاد همت متعالی» در عالم طلبگی است. در مقام تربیت به جای پرداختن به خرده‌توصیه‌های متعدد و دستورات متکثر باید بر یک راهبرد کلان متمرکز بود. موثرترین راهبرد تربیتی در عالم طلبگی پدید آوردن شور و انگیزه حرکت با ارائه یک افق عالی و ایمان راسخ به آن است. اگر استاد بتواند این آرمان را در یک ارتباط صمیمی، مستمر و چهره‌به‌چهره و در ضمن رسیدگی عام به احوال طلبه پدید آورد، او را رشد داده است. چنین رسالت بزرگی قابل تفویض به سایر عوامل تربیتی نیست، زیرا مدیر و معاون تهذیب مدرسه علمیه در مدارس پرجمعیت فراغت لازم را برای این ارتباط صمیمی ندارند.
وی یادآور شد: با توجه به ظرفیت‌های تربیتی ارزشمندی که در اختیار استاد است، مربی و راهنمای تربیتی حتما باید استاد باشد و در میان طلاب حوزه نفوذ، قدرت اثرگذاری و اعتبار بالفعل داشته باشد، بنابراین لازم است استاد به مرتبت مربی ارتقا یابد.
طرح تعالی و ارتقای استاد به مربی
حجت الاسلام والمسلمین عالم زاده نوری در ادامه افزود: در شرایط فعلی و با توجه به انتظارها و مطالبه‌های فراوانی که از طلبه معاصر وجود دارد، استاد با اکتفا به تدریس معمولی و بدون دغدغه‌مندی‌ها و دلسوزی‌های لازم نمی‌تواند نقش مؤثری در تعلیم و تربیت شاگردان داشته باشد، بلکه نیازمند حرکتی جهادی و همتی بلند است تا بتواند نقش‌آفرین باشد و این مهم در «طرح تعالی» اساتید دنبال می‌شود.
معاون تهذیب و تربیت حوزه‌های علمیه کشور به اهداف و ضرورت برگزاری دوره پودمانی «طرح تعالی» اشاره کرد و ادامه داد: ما در طرح تعالی در واقع به دنبال ارتقای استاد به مربی هستیم. برای اینکه استاد بتواند رسالت تربیتی خود را در مدرسه به درستی و به شکل مطلوب انجام دهد، باید از دانش، مهارت و توانمندی‌های اخلاقی و تربیتی ویژه‌ای برخوردار باشد.
معاون تهذیب وتربیت حوزه های علمیه یادآور شد: «طرح تعالی» برای ارتقای دانش و مهارت‌های اخلاقی و تربیتی اساتید مدارس علمیه آماده شده است و در این اندیشه است که «استاد حوزه» را به «مربی» تبدیل کند. ارتباطات صرفا علمی و مفهومی را به «سازندگی و بارآوری» ارتقا بخشد و همّ و غمّ، فکر و ذکر، هوش و تمرکز طلاب جوان را به نقطه‌ای متعالی معطوف سازد و ضمن دانش‌افزایی، دستگیری و راهبری نماید.
وی خاطرنشان کرد: در سال‌های گذشته ضمن اجرای موفق طرح «میثاق طلبگی» که برای داوطلبان ورود به حوزه اجرا می‌شد، متونی تدوین و مربیانی تربیت شدند که این اطلاعات و مهارت‌ها را تا حدودی دارا هستند. البته بی‌تردید تعداد آنان به اندازه‌ی نیاز نیست و تکثیر انبوه این نقش مهم، ضرورت تهذیبی و تربیتی حوزه‌های علمیه است.
حجت‌الاسلام والمسلمین عالم زاده نوری بیان کرد: سنت سلف حوزه‌های علمیه رسیدگی شخصی و عهده‌داری چهره‌به چهره نسبت به طلاب در همه امورشان بوده است که توسط عالمان ربانی و اساتید طلاب انجام می‌گرفته است. بسیاری از اساتید اخلاق حوزه گرچه الگوهای عملی بزرگ و معلمان برجسته معارف ناب دینی به حوزویان هستند، اما چنین نقشی را به تمام و کمال ایفا نمی‌کنند، زیرا ارتباط مستمر و بالینی با طلاب ندارند.
وی افزود: مدیران با تجربه در مدارس علمیه موفق از اساتید موثر برای رسیدگی و مربی‌گری طلاب استفاده کرده‌اند و جمعی از طلاب، مثلا طلاب یک پایه تحصیلی را به آنان سپرده‌اند تا به شکل جامع و جزئی از احوالات آنها مطلع باشند و به شکل یک برادر دلسوز، شئون زندگی و طلبگی آنها را راهبری کنند. این مدیران معتقدند که وجود چنین نقشی در مدارس علمیه ضرورت دارد و نسبت به نقش دیگر عوامل تربیتی از جمله مشاوران روان‌شناس، ارجحیت دارد.
معاون تهذیب وتربیت حوزه های علمیه در پایان سخنان خود تصریح کرد: استاد مربی باید به تربیت نگاه اصیل دینی و برگرفته از منابع قرآن و عترت داشته باشد، ساحت های مختلف تربیتی جامعه را بشناسد و عهددار رشد همه جانبه طلاب و راهبری و تمشیت آنان را عهده دار باشد.
