نظر به اینکه از روزگاران گذشته تاکنون طلاب و روحانیون همواره مورد رجوع و مشورت مردم در امور دینی و مسایل زندگی بودهاند و در سالهای اخیر نیز بر حجم این مراجعات بهویژه در زمینه مباحث خانوادگی، تربیتی و اخلاقی افزوده شده است، طلاب و روحانیون محترم و مبلغان علاقهمند به مشاوره لازم است در این زمینه نکتههای ذیل را مورد توجه قرار دهند:
۱٫ به یاد داشته باشیم که راهنمایی و مشاوره، هم نیاز به دانش کافی در زمینه مباحث مختلف روانشناختی، تربیتی و اخلاقی دارد (که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله فرمودند: «مَنْ عَمِلَ عَلَى غَیْرِ عِلْمٍ کَانَ مَا یُفْسِدُ أَکْثَرَ مِمَّا یُصلح»/ الکافی، ج۱، ص ۴۴) و هم نیازمند آشنایی و تسلط بر فنون و مهارتهای لازم برای بهرهگیری از این دانش. برای کسب دانش و مهارت مورد نیاز در این زمینه نیز سالها باید پای درس اساتید باتجربه نشست و مدتی را تحت اشراف ایشان به تمرین و ممارست پرداخت که راهنمایی و مشاوره نیز مانند بسیاری دیگر از دانشهای تخصصی مثل پزشکی و مهندسی، نیازمند تلمّذ و استفاده حضوری از استاد است، بهویژه با توجه به اینکه در مشاوره با جان و روان و سرنوشت انسانها سر و کار داریم. علاوه بر اینکه به کارگیری این دانش و مهارت، زمانی ثمربخش خواهد بود که مشاور حد نصابی از شایستگیهای اخلاقی را نیز داشته باشد.
۲٫ همچنین باید دانست که صِرف مطالعه چند کتاب یا مقاله روانشناختی و تربیتی یا تجربه چند مورد راهنمایی و مشاوره موفقیتآمیز نباید فرد را دچار این «خطای شناختی» بکند که پس وی نیز مانند فلان مشاور سرشناس توان ورود در این عرصه حساس را دارد. البته، مخاطبین و مراجعان ناآگاه هم در به ایجاد این احساس و توهم بیتقصیر نیستند؛ گاهی یک سخنرانی یا روضهخوانی موفق و دلنشین، نوعی احساس آرامش و اعتماد را در مستمع به وجود آورده، گمان میکند که حاجآقا میتواند همه مشکلات زندگی و مسایل روحی و روانی ما را نیز حل کند و به اصطلاح دچار «خطای شناختی تعمیم» میشود. گرچه ممکن است در اندک مواردی این گمان صادق باشد، لکن در بیشتر موارد به دور از واقعیت و خیالی خام است. بنابراین، اگر در چنین موقعیتهایی قرار گرفتیم و در خود توان و صلاحیت لازم و کافی برای مشاوره روانشناختی و تربیتی را ندیدیم، لازم است با لطافت خاصی مراجع خود را به مشاورین توانمند ارجاع دهیم و از مداخله در این امر حساس پرهیز نماییم. بهویژه که اکنون مراکز پاسخگویی تلفنی حوزوی متعددی مثل «مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی» (با شماره ۰۹۶۴۰۰) در دسترس بوده و آماده راهنمایی در زمینههای گوناگون از جمله مشاوره روانشناختی هستند.
۳٫ امانتداری و رازداری یکی از مهارتهای مهم تبلیغی و مشاورهای است. اگر مردم برای مشاوره به ما رجوع کردند، بسیار دقت کنیم که هرگز اسرار مردم را بالای منبر و حین سخنرانی حتی به صورت بینام و غیرمستقیم فاش نکنیم که مردم باهوشتر از این حرفها هستند و به اصطلاح طلبگی خودمان، ضمیر مرجع خود را زود پیدا میکند و ممکن است آبروی افراد در معرض خطر قرار بگیرد.
۴٫ آنچه از اساتید خود در دورههای مختلف آموزشی یاد گرفتیم این است که طلاب محترم تا آنجا که ممکن است نسبت به ارائه مشاوره به بانوان ورود نداشته باشند که آسیبهای بسیاری میتواند در پی داشته باشد. چرا که معمولا مشاوره موفق جز با همدلی با مراجع میسر نیست و همدلی با نامحرم، وابستگی عاطفی و مشکلات دیگری در پی دارد. بنابراین، در مرحله اول و از نظر اخلاقی توصیه میشود که مشاوره خانمها، با مشاور خانم صورت گیرد. چنانچه شرایط برای این امر فراهم نبود یا مشاور امین و قابلی با این شرایط وجود نداشت و شما نیز در خود صلاحیت اخلاقی و تقوایی کافی برای ورود به این عرصه را دیدید، با رعایت نکات زیر خود را از آسیبهای احتمالی حفظ کنید:
- مشاوره به تنهایی و در اتاق دربسته نباشد (استفاده از فضای باز یا امکان ورود دیگران، اتاق شیشهای و …)؛
- در ارتباط با نامحرم برای مشاوره مثل هر ارتباط دیگری باید نگاهها کنترل شود؛ چنانچه این ارتباط باعث ایجاد نگاه حرام یا مقدمات آن شود باید ترک شود؛
- در گفتوگوها نیز باید دقت لازم و احتیاط کافی را داشته باشیم؛ گاهی میتوان مسألهای را با بهکار بردن واژههای سر بسته بیان نمود یا مطلبی را غیرمستقیم به مراجع فهماند و اغلب ضرورتی ندارد به بهانه مشاوره، صریح و بیپرده صحبت کنیم. گاهی حتی بیان کردن بعضی جزئیات در مشاوره لازم نیست؛ پس توجه داشته باشیم که هم به حد کفایت و ضرورت صحبت کنیم و هم در بهکار بردن لفظ و محتوا شرط حیا و متانت را در نظر بگیریم؛
- شوخی کردن با نامحرم، حریم میان آنها را کمرنگ میکند و احتمال وقوع گناه را تقویت مینماید، چنانکه در آموزههای دینی نیز از شوخی با نامحرم به شدت نهی شده است؛
- مراقب باشیم لحن کلاممان به گونهای نباشد که موجب تحریک، تطمیع و وسوسه در دل مخاطب شود؛
- از تأثیر منفی چگونگی نشستن، ایستادن، پوشش و آرایش خود بر جان و روان مراجع نامحرم آگاه باشیم؛
- مراجعه خانمها بیش از یکی دو جلسه طول نکشد، در غیر این صورت ممکن است وابستگی عاطفی و مشکلات ناشی از آن دامنگیر طرفین بهویژه مراجع شود. در این بین، لزوم رعایت احتیاط در ارتباط با خانمهای مجرد و بیوه دارای اهمیت افزونتری است؛
- از دادن و گرفتن شماره تلفن همراه خانمها در محیط تبلیغی جدا خودداری کنیم و سعی کنیم هیچگونه رابطه پیامکی با نامحرمها برقرار نکنیم. عدم رعایت این نکته میتواند مشکلات و دردسرهای جدی برای طرفین در پی داشته باشد.
- در بسیاری از موارد پس از نیازسنجی و شناخت مسائل و مشکلات مختلف خانمها در محیط تبلیغی، میتوان مباحثی را به صورت عام در منبر مطرح نمود و به صورت کلی و غیرمستقیم پاسخ پرسشهای مقدر در ذهن مخاطبان خود را بیان و تا حدود زیادی از مراجعه حضوری خانمها پیشگیری نمود. اگر هم سؤال و مشکلی بود میتوانند به صورت مکتوب در اختیار شما قرار دهند تا در فرصت مناسب و به اقتضای شرایط پاسخ آن را حین سخنرانیهای خود بیان نمایید.
کاظم علی محمدی
