مدیریت مشاوره و خانواده معاونت تهذیب حوزه های علمیه از سالهای گذشته با دغدغه اسلامیکردن و بومیسازی فضای سنجش در حوزه کارگروهی با نظارت اساتید روانشناس و روانسنج حوزوی تشکیل داده و رویکرد اسلامیسازی دانش و پروتکلها و تستهای روانشناسی را پیگیری مینماید
با توجه به وجود مشاغل و مسئولیت های متنوع و اینکه موفقیت در هر رسالت و اشتغالی نیاز به صلاحیت های حرفه ای، استعدادی، شخصیتی، اخلاقی و معنوی مخصوص به خود را دارد وجود سنجش و ارزشیابی در زمینه های جذب ، جابجایی، ارتقا و توسعه ضرورت دارد. بدین منظور ابتدا باید مدل شایستگی شغل مورد نظر را استخراج کرد. این مدل معمولا متشکل از چند شایستگی کلیدی است که برای انجام وظایف رسالت مورد نظر ضروری می باشد. به عنوان مثال، یک طلبه باید سلامت اخلاقی و معنوی داشته باشد و از این رو به عنوان یک شایستگی کلیدی در فرایند جذب در حوزه در نظر گرفته میشود.
با این توضیحات در مدل شایستگی یک فرد برای ورود به حوزه فهرست معتبر، قابل مشاهده و سنجش از دانش، مهارتها و نگرش و ویژگیهای شخصیتی اخلاقی و معنوی که عملکرد برتر وی را تضمین میکند، لحاظ می شود و در زمان سنجش بمنظور جذب لحاظ می شود.
با توجه به تخصص اداره مشاوره اسلامی، سنجش سلامت روان و شخصیت افراد متقاضی حوزه به اداره مشاوره اسلامی واگذار شده است، و این اداره بعد از جلسات متعددی که با متخصصین امر سنجش سلامت و روان و شخصیت گذاشت شاخص های موثر در این حیطه را استخراج کرد این شاخص ها عبارتند از: انگیزه ورود به حوزه )میزان انرژی، علاقه، هدفمندی، آینده نگری، سازگاری با شرایط طلبگی( ، سلامت خلقی )افسرده خویی، افسردگی اساسی، دوقطبی، اضطراب، وسواس و…( ، سلامت شخصیتی )مرزی، ضداجتماعی، پارانویید، خودشیفته، اجتنابی، وابسته، وسواسی و…( ، ثبات هیجانی )خودآگاهی، خودمدیریتی و خودمهارگری، مدیریت رابطه(، هوش و توانایی شناختی )یادگیری، مهارت حل مسأله، برنامه ریزی، خلاقیت، استعداد کلامی، تفکر انتزاعی و استدلال، دقت و تمرکز، حافظه(، پشتکار و وظیفه شناسی، عدم مشکلات خاص )اعتیاد، طلاق، سوءسابقه ی خود و اعضای خانواده(، عزت نفس، شکل گیری هویت متناسب با طلبگی، خانواده حامی )حمایت از طلبه شدن، حمایت مالی، حمایت عاطفی( البته وزن این شاخص ها متفاوت است و بعنوان مثال سلامت شخصیت هم وزن خانواده حامی به لحاظ امتیاز نمی باشد.
برای استخراج این شاخص ها از سه روش مشاهده، مصاحبه و گرفتن آزمون های روان شناختی استفاده می شود ، شیوه بکار گرفته شده در اداره مشاوره اسلامی ترکیبی از سه روش فوق است و برای تحقق این امر افراد باید مسلط به استفاده از هر سه روش باشند، با توجه به توضیحات صورت گرفته مشخص می شود که این فرایند یک فرایند تخصصی است و نیاز به وجود افراد متخصصی دارد که در این زمینه آموزش دیده باشند و اداره مشاوره اسلامی از زمانی که سنجش این حیطه به او واگذار شده است اهتمام به تربیت نیروی متخصص بومی داشته و در این زمینه سرمایه انسانی خوبی در استان های مختلف ایجاد کرده است، که البته کافی نیست ولی در حد قابل قبولی نیاز فعلی فرایند جذب حوزه را تامین می کند. در این روش ارزش مشاهده و مصاحبه از آزمون های روان شناختی بالاتر است و افراد آموزش دیده در این روش آموزش می بینند که چگونه در ضمن مصاحبه ورودی حوزه شاخص های مورد نظر را استخراج کنند و نقش آزمون های روان شناختی نقش کمکی و بعنوان ابزاری است که فرایند سنجش را برای مصاحبه گران تسهیل می کند و در فرایند پذیرش طلبه از ارزش ۳۰ تا ۳۵ درصدی برخوردار است.
برای این منظور استفاده از ابزارهای علمی دقیق، کار را فنیتر و قابل دفاعتر میکند. عوامل انسانی بدون دراختیار داشتن ابزارهای دقیق معمولا به تشخیصهای سلیقهای یا غیرقابل اعتماد مبتلا میشوند و وحدت رویه ندارند. اولویت اداره مشاوره اسلامی استفاده از آزمون ها بومی و اسلامی است و مدتهاست درصدد بوده تا پرسشنامههای بومی و اسلامی را جایگزین پرسشنامههای موجود نماید لکن ملاحظاتی وجود داشته و تا رسیدن به این مقصود قدری فاصله وجود دارد از جمله اینکه هنوز جایگزین مطلوب و مورد اطمینانی بهدست نیامده است، لازم به ذکر است بر اساس پژوهش عالمانهای که توسط حجتالاسلام و المسلمین دکتر رفیعی هنر و حمیدرضا حسنآبادی در نشریه اخلاق وحیانی (شماره ۲۳ تابستان ۱۴۰۱) ارایه شده است ۹۲ تست یا ابزار سنجش اخلاق که در ۵۰ سال گذشته در کشور ما تولید شده از حیث روایی، اعتبار و پاسخگویی در ۹ پارامتر مورد ارزیابی قرار گرفته و در چهار گروه الف) مطلوب ب) قابل قبول ج) نیاز به تکمیل د) نیاز به بازبینی ه) بدون اطلاعات دستهبندی شده است. شگفت آنکه هیچ یک از این ۹۲ تست امتیاز «مطلوب» را به دست نیاورده و تنها ۵ درصد آنها «قابل قبول» ارزیابی شدند. این پژوهش نشان میدهد که فناوری تولید مقیاسهای سنجش در میان ما هنوز پیشرفت قابل ملاحظهای ندارد.
در میان ابزارهای متعددی که برای شناخت شخصیت پدید آمده، تست کتل و نئو فرم کوتاه تاحدودی فرافرهنگی تلقی میشود و بر خلاف برخی تستهای دیگر از عناصر غیربومی و غیرمشروع تهی و کمآسیبتر است. در مورد مزیت نسبی این تست ها می توان گفت با توجه به فرافرهنگی بودن در استخراج ویژگی های شخصیتی همانند برون گرایی، اعتماد به نفس، عزت نفس، سازگاری، ثبات هیجانی، سلامت شخصیت و… این تست ها از دقت بالایی برخوردار است و تا تامین تست مطلوب بهترین ابزار برای استفاده طبق نظر کارشناسان متخصص حوزوی در این زمینه است و بهمین دلیل تا تامین تست مطلوب و استاندارد بومی و اسلامی و بصورت موقت در فرایند جذب طلاب ورودی حوزه استفاده می شود، لازم بذکر است که رسالت اولیه اداره مشاوره اسلامی تولید چنین ابزاری نیست و این کار را باید مراکز علمی تخصصی فعال در این زمینه انجام دهند، و اداره مشاوره اسلامی از حاصل زحمات آنها استفاده نماید اما بخاطر اینکه در این زمینه تلاش لازم تا کنون اتفاق نیفتاده است اداره مشاوره اسلامی از سالهای گذشته با دغدغه اسلامیکردن و بومیسازی فضای سنجش در حوزه کارگروهی با نظارت اساتید روانشناس و روانسنج حوزوی تشکیل داده و رویکرد اسلامیسازی دانش و پروتکلها و تستهای روانشناسی را پیگیری مینماید هر چند به دلیل محدودیتهایی به نتیجه مطلوب نرسیده است و امید است با رفع محدودیتها این حرکت مبارک ادامه و نتیجه یابد.
والسلام علی من اتبع الهدی
محمود حسنی نژاد مغنی مدیر اداره مشاوره اسلامی معاونت تهذیب حوزه علمیه
