حجت‌الاسلام والمسلمین محمد حاج ابوالقاسم دولابی، عضو مجلس خبرگان رهبری و مشاور رئیس‌جمهور در امور روحانیت، در همایش مدیران و اساتید مدارس علمیه ویژه حفظ و معارف قرآن کریم که روز گذشته، ۱۴ دی‌ماه در مجتمع یاوران مهدی قم برگزار شد، درخصوص نقش حفظ قرآن در تمدن اسلامی با طرح این سؤال که اساساً دین چه نسبتی با تمدن دارد و آیا دین آمده که تمدن بسازد یا اینکه آمده در بستر تمدن‌های بشری، انسان را به سمت سعادت سوق بدهد، اظهار کرد: در پاسخ به این سؤال دو ایده وجود دارد؛ ایده اول اینکه نباید این بار سنگین را روی دوش دین گذاشت، تمدن‌سازی کار عقلا و بشر است و بشر براساس تجربه و به مرور به سمت یک تمدن حرکت و پیشرفت می‌کند؛ این ایده می‌گوید دین نیامده که تمدن بسازد، بلکه برای کمک به انسان آمده تا در بستر تمدن بشری راه را گم نکند.
وی گفت: اگر این نگاه بر ما حاکم باشد، قرآن که تبلور خطوط اصلی دین در آن اتفاق افتاده است، ربطی به تمدن‌سازی نداشته و حفظ آن نیز به طریق اولا، ربطی به تمدن‌سازی ندارد. اما با وجود این ایده، باز باید قرآن حفظ شود، زیرا قرآن برای هدایت انسان است و به‌عنوان کتاب هدایت‌گر و نه تمدن‌ساز باید با آن انس گرفت.
عضو مجلس خبرگان رهبری در بیان دیدگاه دوم افزود: دیدگاه دیگر می‌گوید دین برای تمدن‌سازی و ساختن یک تمدن اسلامی و دینی آمده تا تمدن جدیدی را پیش‌روی بشر قرار دهد؛ خداوند در وصف حکمت ارسال پیامبر فرموده‌اند:«هُوَ الَّذی أَرسَلَ رَسولَهُ بِالهُدىٰ وَدینِ الحَقِّ لِیُظهِرَهُ عَلَى الدّینِ کُلِّهِ وَلَو کَرِهَ المُشرِکونَ»، پیامبر با هدایت و دین حق آمده است تا بر همه ادیان غلبه کند؛ پیروزی دین اسلام بر سایر ادیان، یعنی پیروزی بر ادیان غیرالهی؛ لذا مشخص می‌شود دین در قرآن صرفاً به معنای دین الهی نیست، دین یعنی مجموعه‌ای که زندگی انسان را از حیث بینش، گرایش و رفتار مدیریت می‌کند که ممکن است غیرالهی هم باشد.
وی بیان کرد: بر این اساس هر انسانی در عالم یک دین دارد که این دین مرکب از چند نکته است، اول اینکه جهان‌بینی دارد، ثانیاً گرایش‌هایی در وجود انسان براساس دین شکل می‌گیرد که این گرایش‌ها، رفتارها را می‌سازد؛ رفتارهای فردی که شکل گرفت، رفتارهای جمعی شکل می‌گیرد و این رفتارهای جمعی ساختارهای جمعی پدید می‌آورد و این ساختارهای اجتماعی به حرکت به سمت اولویت کمک می‌کند و سپس سازمان‌های اجتماعی را به‌وجود می‌آورد، مجموعه این موارد تمدن نامیده می‌شود، در نتیجه دین یعنی تمدن و اساساً قرآن برای جنگ تمدنی نازل شده است و پیامبر آمده تا یک تمدن را بر تمدنی دیگر پیروز گرداند.
نقش‌آفرینی آیات قرآن در اصلاح بینش انسان‌ها
حجت الاسلام والمسلمین حاج‌ابوالقاسم ادامه داد: در اینجا این سؤال پیش می‌آید که آیا قرآن به‌عنوان کتابی که دین اسلام در آن متبلور است، مشتمل بر مؤلفه‌هایی است که در ساخت یک تمدن به‌کار می‌آید؟ پاسخ بله است، بسیاری از آیات قرآن در اصلاح بینش انسان‌ها نقش‌آفرینی می‌کند؛ اصلی‌ترین بینش هم بینش توحیدی است. این کتاب گرایش‌هایی را در مؤمنان به اسلام پدید آورده و به سمت خدا تقویت می‌کند. بعد از این گرایش، رفتارهای فردی و اجتماعی شکل می‌گیرد و به تعاون و ساختارهای اجتماعی هم‌افزا توصیه می‌کند و نیز می‌فرماید: مبادا بر محور آنچه مغضوب خداوند است، ساختارهای اجتماعی هم‌افزا تشکیل دهید، پس قرآن تمام مؤلفه‌های تمدنی را دارد و نیز کاملاً مغایر و متفاوت از ساختارهای تمدن مادی و غربی است.
عضو مجلس خبرگان رهبری افزود: تمدن اسلامی که پیامبر(ص) در زمان خود در مدینه شکل دادند، غلبه نسبی بر سایر ادیان پیدا کرد، اما به مرور بعد از رحلت حضرت دچار انحراف شد، در بُعد بینشی تعصبات قومی و قبیله‌ای به‌جای نگاه توحیدی نشست، جهاد که با هدف گسترش خداپرستی انجام می‌شد به ابرازی برای کشورگشایی تبدیل و حاکمیت به سلطنت تبدیل شد، بسیاری از دستورات قرآن بعد از رحلت پیامبر(ص) زیر پا گذاشته شد و یک انحراف در تمدن الهی ایشان ایجاد شد.
اصلاح فرآیندهای حاکم بر جامعه با قرآن
وی گفت: با گذشت زمان و به مرور فاصله این تمدن با تمدن زمان پیامبر بیشتر شده تا زمان ظهور حضرت ولی‌عصر(عج) که غلبه کامل تمدنی اتفاق خواهد افتاد؛ ما در فاصله تمدن نبوی تا تمدن مهدوی، نسبت به مقدمه‌سازی برای این تمدن جهانی وظایفی داریم، این مسئله مبنای نظریه انقلاب اسلامی نیز بوده، لذا به یک بازگشت جدی به قرآن برای حضور در جز به جز سازه‌های تمدنی خود نیاز داریم، ما باید به شکل جدی به سمت قرآن برگردیم و تک تک فرآیندهای حاکم بر جامعه خود را براساس قرآن اصلاح کنیم.
حجت الاسلام والمسلمین حاج ابوالقاسم اظهار کرد: در نگاه تمدنی ممکن است به هر ابزاری نیاز داشته باشیم، اما بیش از هر چیز به قرآن به‌عنوان سند بالادستی که تمام ابعاد و اضلاع این تمدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد نیاز داریم، اگر در حوزه‌های ما انس و تسلط به قرآن فراگیر نشود، سخن گفتن در رابطه با تمدن اسلامی شوخی بیش نیست.
وی با بیان اینکه اکتفا به فقاهت موجود در حوزه‌ها ما را به تمدن اسلامی نمی‌رساند، گفت: این فقاهت موجود که به‌معنای تعمق در بخش‌هایی از دین است، متناسب با تاریخ شیعه که سرتاسر مظلومیت است، بوده و در ساخت تمدن خیلی کارایی ندارد و تماماً فقه فردی است.
عضو مجلس خبرگان رهبری اظهار کرد: فقه تمدنی فقهی است که به ساختارهای کلان جامعه می‌پردازد و اظهارنظر می‌کند، مانند نظام تربیتی و اجبار در آن، هنر و نظام سیاسی، که پاسخ به این موارد در مسیر غلبه تمدن اسلامی بر سایر تمدن‌ها لازم است و پاسخ آن در مسیری است که فقها رفته و آن را از قرآن شروع کرده‌اند.
وی با بیان اینکه اظهارنظر در رابطه با پدیده‌های تمدنی اولین موضوع تسلط بر قرآن است، گفت: این تسلط جز با انس گسترده با قرآن به‌وجود نمی‌آید و بهترین شیوه انس نیز حفظ با فهم آیات است. انسان اگر به قرآن مسلط باشد در تک تک مسائل مطرح شده جواب به‌دست می‌آورد و سال‌ها طول می‌کشد که به این غنای فقهی برسیم، اما آغاز کار انس با قرآن در قالب حفظ است؛ طلبه‌ها باید به سمت حفظ قرآن سوق داده شوند تا به قرآن احاطه داشته باشند، اسلامیت انقلاب اسلامی نیز در راستای انس، ارتباط و بهره‌بردن از قرآن تأمین می‌شود.
یادآور می‌شود، همایش مدیران و اساتید مدارس علمیه ویژه حفظ و معارف قرآن کریم از روز گذشته در مجتمع یاوران مهدی(عج) قم آغاز شده و تا امروز ۱۵ دی‌ماه ادامه دارد.
صوت جلسه:
